سیناریۆى ساڵى 1959یاسایى باری کەسێتى دووبارە دەبێـتەوە.

شوان سدیق   

کێ دەتوانێت زەمانەتى میللەتێک بکات؟! کێ دەتوانێک مافى تاک بۆ تاک ومافى مرۆڤ بۆ مرۆڤ بگەرێنێَتەوە؟! کێ دەیان ساڵە بەرگرى لە ئازارى میللەت کردووە و ژیانى بۆ دابینکردبێت؟! ئەمانە هەمووى پرسیارى بە وەڵامن و جێگاى تێرامانە ئەحزابى ناسیۆنالیست و ئیسلامییەکان وەڵام مت بدەنەوە، یان بتوانن خەون و ئاواتى هاووڵاتى بۆ هاووڵاتیانى کوردستان بگەرێننەوە، ژیانى دەیان ساڵەى ئەم بەناو نیشتیمانى دایکە وەک دۆزەخێکى بێ ناونیشانى و ئۆقیانووسێکى پر لە خوێنى لێ هاتووە، بۆ تەواوى مرۆڤى کوردستان نە بەتەنیا بۆ ئافرەت کە مافى خۆیشى نەزانێت و نەزانێت دوا رۆژى بەکوێ دەگات، ژن بەدرێژى زەمەنى لەژێر بیرى ئایدۆلۆژیاى ئەحزابى ئیسلام و ناسیۆنالیستدا چەو ساوەتەوە، ئاین بووە بە بەشێک لە کولتوور و ژیانیش بەهۆیەوە بووە بەدۆزەخێک کە مرۆڤ نا چاردەبێت هەست بەبوونى خۆى نەکات، لە رۆژانى رابردوو مێژوو سیناریۆى چارە ڕەشى ئەحزابى ناسیۆنالیست و ئیسلامى سەرى هەڵدایەوە و دووبارە نووسراو و یاداشتەکانی خۆیان دووبارە کردووە، نموونەیى یەکێک لە پرەنسیپەکانى دەستوور و ئەو دەسەڵاتە یاسایى بارى کەسێتى ژمارە 188ى ساڵى 1959 بوو کە ئۆقیانووسێکى پر لە خوێنى بۆ خەڵکى ستەم دیدە هێنایەکایەوە و تاهەنووکەش بەهەمان یاسا لەدادگاکاندا خەڵکى پێ سوونەت دەکرێت، دواى پێکهێنانى لێژنەیەک کە بەناوى چاکسازى و گۆرینى یاسایى نامۆ و پر لە خوێن، سەرانى کورد بۆ چەواشەکارى و خۆڵ لە چاوکردنى خەڵکى ئازادى خواز و بەرژەوەندى لە مرۆڤى ستەم دیدەى کوردستان، وا وێنایى یاسا چاکسازییەکەیان دەکرد، داخۆ ئەم یاسایە لەگەڵ سەردەمى عەولەمە و مۆدێرندا دەگونجێت، پێم وایە ئەویاسایە نەک لەگەڵ سەردەمى عەلەمەدا نییە بەڵکو ئێستاش باوى نەماوە، چیتر پێویست ناکات سیناریۆى خۆى دووبارە بکاتەوە، بەهەر حاڵ بە کۆى دەنگى زیاتر ئەحزابى ناسیۆنالیست و ئیسلامییەکان کە هەمیشە خوازیارى فرەژنى بوون.

لە دانیشتى رۆژانى رابردووى پەرلەمان بە مەبەستى هەوارکردنى ئەو یاسایە، کۆمەلێک پیاوى پەلەمانتار ژنانیان بەوەترساندبوو کەئەگەر هاتوو فرەژنى قەدەغە بکرێت، بۆى هەیە وڵاتانى عەرەبى و ناسیۆنالیستە ئیسلامیەکان لێمان زیز بن و بەوە لە قەڵەممان بدەن، کە کورد عەمید و هاوکارى دەوڵەتى ئیسرائیلە، لەدوا کارى پرۆژەى دەنگ دانەکە بەم شێوەیە بوو 39پەرلەمانتار داوایانکرد فرەژنى بمێنێتەوە، بێگومان ئەوئەندام پەرلەمانانە وانەزانن نوێنەرى خەڵکى ئازادى خواز و دژە بێ مافى قەتڵ و عام کردنى ژنانبن، بەڵکو نوێنەر و هەڵسوراوى پارت ولایەنە ناسیۆنالیست و ئیسلامییەکانن، کە بەپێى ئایدۆلۆژییە کۆنەپەرەستیەکانى خۆیان مامەڵە دەکەن، بەپێى ئەومەرجانەى باسکرا لە بەرامبەریشدا 35پەرلەمانتار داواى کرد فرەژنى بە یەکجارى قەدەغە بکرێت لە دەرئەنجامیشدا سەرۆکى پەرلەمان فرەژنى هێشتەوە بەپێى مەرجەکان.

ئەمەش نموونەى چەند مەرجێکە کە دەنگى لەسەردراوە:

یەکەم بوونى پاساوێکى یاسای کە بەڵگەبدات بەفرە هاوسەری وەک نەخۆشیەکى رێگر لە هاوسەرێیەتى یاخوود ئەگەر هاتوو ژنەکە یان ئەو ئافرەتە نە زۆک بوو واتە منداڵى نابێت، بەپێى راپۆرتى پزیشکى بیسەلمێنێنت.

ماددەى دووەم"دەبێت خوازیارى هاوسەربوونى دووەم لەڕووى ماددی وپەروەردەى داد پەروەرى پابەندبێت.

هەروەها خالى سێ وچوار لەمادەدەى یەم هەمان کۆت بەندە بۆ هاوسەرى دووەم، خالى پێنیش ئەگەر هەرکەسێک سەر پێچى بکات لەو یاسایە، تووشى سزاو بەندکردن دەبێت، واتە لەشەش مانک بۆ سالێک و مەبلەغى یەک ملیۆن دینار، ئەم رێوشێنە کە بەناو بۆ کەمکردنەوەى فرەژنى نەک بۆ قەدەغەکردنى پێرە و کراوە، دەتوانین نمووى پار ساڵى رابردوو بێنینەوە.

لە کاتێکدا یاسا لەهەموو کوچە و کۆڵانێک بوونى نییە جابا هەر بلێن فرەژنى قەدەغەیە یان مەرجى بۆ دانراوە، ئەگەر ئاوڕلە لە دادگاى تێهەڵچوونەوەى ناوچەى هەولێر واتە دهۆکیش چونکە تائێستا بەیەک ناوچە دەخەڵمێنرێت بەهۆى دوو ئیدارەیی و شەرى خۆکوژیان کە کوردستانیان هێندەى تر کرد بە ئۆقیانووسێکى پر لە خوێن، لە ساڵى 2007 دەریدەخات تەنیا لەو دوو شارەدا لە دەرەوەى یاسا ئەوکەسانەى بەخواستى خۆیان ژنیان مارە بریوە یاخوود هێناو یانە (1739) هاوسەرگیرى کراوە، واتە تائێستا یاساکۆمەڵک ناوچەو گەرەکى نەگرتوەتەوە، تەنیا لە شارى هەولێر و دهۆکدا بەشێوەیەکى یاساى (330)پیاو واتە ژنى دووەمى هێناوە جگە لەوانەى بەخواستى خۆیان، لە دەرەوە ئەوکارەیان ئەنجام دابێت، زۆر کەسیش هەیە لە کوردستان تا ئێستاکە ناسنامەى نییە لە بەرئەو حاڵەتە، جا لێرەدا کەسانێک بەخواستى خۆى ژن مارەببرن بەبرێک پارە یان بە سینیەک شیرینى و دەعوەتێکى چەور لە چێشتخانە، و کە سانێکیش هەبن بە شێوەیەکى نهێنى دوور لە یاسا و نووسراوەکانى یاسایى باری کەسێتى ئابەو شێوەیە ژن دووبارە بکەنەوە ژن بەسەر ژنى تردابێنن، ئەمەیە یاسایى بارى کەسێتى یە کە خەڵکى ئازادى خواز چاوەرێیى بوو، رێگا چارەى گونجاو تەنیا ئەوەیە هەرکەس بەخواستى خۆى هاوسەر هەڵبژێریت و ئەگەر ئارەززوى کرد لەژێر پەردە یاسا کۆنەپەرستییەکاندا گرێبەست ئەنجام نەدات.

shwansdiq@yahoo.com