٢\٧\٢٠١٦

تێروانین بۆ شانۆیى لە چاوەڕوانى گۆدۆ.

بورهان جۆڵا      

پرسیارە ئاساییەکان:

پرسیارکردن لەلایەن فەیلەسوف و کۆمەڵناسان و رۆشنبیران و رەخنەگران بۆ شانۆگەرى (لەچاوەڕوانى گۆدۆ)دا جۆرە پشێوییەک دەنێتەوە کاتێ بەدواى وەڵام و تێگەیشتن و شیکردنەوەى (واتا)کەیدا دەگەڕێن، ئەگەر هاتوو دەیان هەزار وتارو لێکۆڵینەوەو لێکچواندنیش بچێتە قوڵایى پرسیارکردن بۆ ئەم شانۆگەریە بەمەبەستى دەستکاریکردن و کردنەوەى تەلەسمى نهێنیەکانى نووسین چاوەڕوانى هەر بەردەوام دەبێت بۆ تێگەیشتن لە شانۆگەرى (لەچاوەڕوانى گۆدۆ) چونکە لە(نەوتن)ى هیچ شتێک، شتگەلێک دەڵێت بێ هیچ (پرسیارى سیستماتیکى ئاسایى) و بێ هیچ (پرسیارى بێزارکار) و تەنانەت بێ هیچ (وەڵام)ێکیش.

زۆر کەس لەسەر راى جیاواز بۆ لێکۆڵینەوەى ئەم شانۆگەریە تێکەوتوون، دەیان وتارى دەیان رەخنەگرو بیرمەندو شانۆکارانیش بێ جیاوازى لەیەکتردەچن بەڵام لەوانەیە مسقاڵێک جیاوازیان هەبێت ئەویش لەخوێندنەوەى وتارەکانیاندایەو هیچیتر، چونکە ئەم ئاستى لێکۆڵینەوەیە تەنها بۆ شاکارە جیهانیەکانى وەک (لەچاوەڕوانى گۆدۆ)ى بیکت یان (هاملێت و (ماکبس و پاشا لیر)ى شکسپیر یان (فاوست)ى گۆتە یان (گۆرانیبێژە کەچەڵەکەو کورسیەکان و پاشاى مردن)ى یۆنسکۆ یان(سەفەرو چیرۆکى فاسکۆو شەوگارى نموونەیى)ى جۆرج شەحادەیە، بۆ ئەمانەش هیچ جۆرە توانایەک نییە باس لەشیکردنەوەیان بکات تەنهاو تەنها خوێندنەوەیەو هیچیتر، خوێندنەوەیەکیش بێ قووڵبوونەوە بێ ئەفراندن و ئاماژەیى بێگوومان کارێکە هیچ کاریگەرى نییەو ناژى و ناشمێنێتەوە لەهەمان کاتدا رەخنەگران بۆ لێدوانى جیاجیا هەر دەنووسن و دەنووسن کەچى لەلێدوانە سەرابییەکەى نێو ئاقارى شیکردنەوەدا دووبارە هاوڕادەبنەوە چ لەبارەى رووداوەکان یان لەبارەى رەهەندەکانى (کۆمەڵایەتى، دەروونى، سروشتى) کەسایەتییەکان یان لەبارەى چێژى ئەودیو سروشتى شانۆگەریەکە تەنانەت لەبارەى زمان و وشەسازیشەوە هەر هاوڕادەبنەوە.

بۆ شیکردنەوەى وشەى (گۆدۆ) راى جیاواز هەیە، هەندێک وادەزانن بیکیت لەوشەى (God)ى ئینگلیزیەوە وەریگرتووە بەواتا (خودا) بۆیە چاوەڕاونیش جۆرێکە لەدڵەڕاوکێى ئەودیو سنوورەکانى بینینى مرۆڤ و هەندێکیش رەتى دەکەنەوە، رایتریش هەیە کە دەڵێت لەوشەى (Godillot) گوایه‌ واتا پێلاوى گەورە وەک پێڵاوەکەى ئیستراگۆن-ەوە وەریگرتووە، لەشیکردنەوەى یەکەمدا بیکیت لەگەلڕ فەلسەفەکانى نیتشە بەیەک دەگەن هەروەها لەگەلڕ فەلسەفە وجودییەکانى هایدگەر و سارتەرو کامۆ یەکانگیر دەبن، شیکردنەوەیتریش هەیە کە شانۆگەریەکە لەقووڵاییەکانى تێفکرین و فەلسەفى دادەماڵێت و تاکۆتایى دونیاش شیکردنەوە لەبازنەیەکى داخراودا دەخولێتەوە بێ سەرەتاو کۆتایى و... هتد.

جلوبەرگ:

لەبەشى یەکەمدا شانۆگەریەکە بەشێوەیەک دەستپێدەکات کەبەگێڕانەوە کارێکى هێجگار قوڕسە چونکە هەر شانۆییەک تیایدا چیرۆکڤان کارى گێڕانەوەى بۆ بکات بەبێ پێشەکى بەبێ گرێ کوێرە بەبێ چارەسەر شانۆییەکى ئاساییە، بەڵام لێرەدا هەر کە پەردە لادەدرێت درەختێکى بێ گەڵا و رێگایەک لەشێوەى رێگاى لادێ و کاتیش ئێوارەیە، پیاوێک لەسەر ئەرز دانیشتووە پیاوێکیتر دێتە سەرشانۆ، هەردووکیان جلوبەرگێکى زۆر ناوازەیان لەبەردایە وەک دوو شەپقەى گەورەو دوو چاکەتى رەش و دوو پانتڵۆنى خەتدار، پیاوە دانیشتووەکە (فلادیمیر) خەریکى داکەندنى پێلاوەکانیەتى و بانگى برادەرەکەى دەکات: دیدى....ئەلبێر، ئەوەیتریش (ئیستراگۆن)ـەو بانگى فلادیمیر دەکات: جۆجۆ، لەهەڵسوکەوتوو وتووێژەکانیان بۆمان دەردەکەوێت کە ئەم دوو هاوڕێیە دوێنێ ئێوارەش هەر لەهەمان شوێن بەیەکەوە بوون، شەوى رابردووش ئیستراگۆن لەچاڵێکا رۆژى کردۆتەوەو ئەم ئێوارەیەش لەمیانەى دایلۆگەکانیاندا دەردەکەوێت چاوەڕوانى کەسێک دەکەن بەناوى (گۆدۆ).

لەپڕ بەهاوارو قیژەوە (بۆزۆ)ى ئاغاو (لاکى)ى خزمەتکار دێنە سەرشانۆ، هەرچواریان ئالوگۆڕى دایلۆگە جیاجیاکانیان دەکەن بێئەوەى هیچ شتێک رووبدات تەنها وتەنها مناڵێک لەلایەن (گۆدۆ)وە دێت و ئستراگۆن و فلادیمیر ئاگاداردەکاتەوە کە ئەم ئێوارەیە (گۆدۆ) ناتوانێت بێت بەڵام بەدڵنیاییەوە بەیانى دێت.

لەبەشى دووەم دیسان چاوەڕوانى دیسان دایلۆگ، ئیستراگۆن دەبینرێت دواتر فلادیمیر هەردووکیان دایلۆگەکانیان بەدەم چاوەڕوانى گۆدۆوە بەرێدەکەن، درەختێکى رووتەلڕ بێ گەڵا، بۆزۆ و لاکى دێنە سەرشانۆ بەڵام بۆزۆ کوێر بووەو لاکى-ش کەڕبووە کەچى پەیوەندییەکەیان ماوەو نەگۆڕاوە تەنها هەستە تراژیدیەکەى بۆزۆ نەبێت، دەستدەکەنەوە بەوتووێژ بەمەبەستى روودانى رووداوێک وەک کەوتن و هەڵسانەوە، دیسان کەوتن و هەڵسانەوەیترو هیچیش روونادات، بۆزۆو لاکى سەفەرەکەیان دوادەخەن و مناڵە نێردراوەکەى گۆدۆش دووبارە دێتە سەرشانۆ ئیستراگۆن و فلادیمیر ئاگاداردەکاتەوە کە ئەم ئێوارەیە گۆدۆ ناتوانێ بێت بەڵام بەدڵنیاییەوە بەیانى دێت دواى ئەوە مناڵەکە دەڕوات ئیستراگۆن و فلادیمیر هەوڵى خۆخنکاندن دەدەن بەڵام پەتەکە لەوە کورترە کەخۆیانى پێبکوژن، لەکۆتایى شانۆییەکەش هیچ شتێک روونادات و هیچ کەسیش نایەت و هیچ کەسیش خۆى ناکوژێت تەنانەت بڕیارى رۆیشتن دەدەن بەڵام هیچ کەسیش ناڕوات و لەشوێنى خۆیان دەمێننەوە.

چەنەبازى:

لەم شانۆگەریەدا بۆمان دەردەکەوێت (رووداو) بەواتا شانۆییەکەى بوونى نییە تەنها زۆربڵێییەو هیچیتر، یان وتووێژى نێوان (کارەکتەرەکان)ـە بەبێ پێشەکى، بێ ئاستەنگى، بێ گرێ کوێرە، بێ کێشەو ململانێى نێوان کارەکتەرەکان، بێ چارەسەر، بێ فراوان بوون و بێ گەشەکردنى چنینەوەى رووداوەکان تەنها بێ دەنگییەکى نێو قووڵایى شتگەلێکەو جۆرە تەمەڵییەکە دەچێتە ئەودیو کونەکانى بێدەنگى، لەم بێدەنگییەشدا گۆڕانکارى بەسەر هیچ شتێک و هیچ رووداوێک نایەت، هیچ جۆرە پەیوەندیەکیش نییە لەنێوان کارەکتەرەکان یان لەنێوان سروشتى دایلۆگەکان، شانۆگەریەکە بێ رەنگ وبۆو بێ هیچ حاڵەتێک هەروەکو جووڵەیەک وایە لەبازنەیەکى داخراو بەدەورى خۆیدا دەخولێتەوە، سەرەتاکەى لەکۆتاییەکەیەتى و کۆتاییەکەشى لە سەرەتاکەیەتى، تەنهاو تەنها ئەو رووداو و جموجۆڵەى کەهەبێت لەدووبارە بوونەوە زیاتر هیچیتر نییە، ئەگەر زیاتریشى بۆ بڵێین ئەوا هەر خۆى (خۆى دووبارە دەکاتەوە).

ئەوەى لەبەشى یەکەمى ئەم شانۆگەریە دەبینرێت، هەموو ئەوانەیە لەبەشى دووەم دەبینرێت وەک داماڵینى درەختەکە لەگەلاکانى کەقووڵترین دووبارە بوونەوەیەتى و لەهەمان کاتا ونبوونى ئیقاعى زەمەنییە، تەنانەت کوێربوونى (بۆزۆ) و کەڕبوونى (لاکى)یش هیچ لەپەیوەندییەکەیان ناگۆڕێت، قسەکردن هەمان قسەکردنە لەگەلڕ هەندێ وردبوونەوەو تێڕامان کە پەیوەندى هەیە بە(گۆدۆ)و مناڵەکەو براى مناڵەکەش.

شانۆییەکە لێوانلێوە لەدووبارە بوونەوە، بێ جووڵە بێ زەمەن کەواتە ئەگەر سیاقى زەمەنى نەمێنێت ناشتوانێت پەرەبدات بە کارەکتەرەکانى وکێشەکانى نێوانیان، چونکە ئەگەر هەستکردن بەزەمەن نەمێنێت و زەمەنێکى رەتکراوەى داخراوى نێو بێدەنگییەکى ئەبەدى بێت گەشەکردنى چنینەوەى رووداوەکانیش نابێت، ئەم بێدەنگیە جووڵە ئامێزێکى بازنەیى بێ زەمەنە هەر لەسەرەتاوە کۆتایى پێدێت و دووبارە لەکۆتاییەوە دەستپێدەکاتەوە چونکە سەرەتاو کۆتایى لەخاڵێک دایە زۆر ئاڵۆز، زۆر چەقبەستو، زۆر بیرکوونکەر، هەر ئەم خەسڵەتەشە جیاى دەکاتەوە لەشانۆیى ئاسایى کەپێش هەموو شتێک تیایدا هەست بەبوونى زەمەن دەکرێت و پابەندى ریزبەندى رووداوەکان و پێشبینیەکانە، هەموو چیرۆکێک زەمەن ئامێزە (پابەندە بەکات) بەڵام (لەچاوەڕوانى گۆدۆ) زەمەن ئامێزە نییە (پابەند نیە بەکات)، بیکیت-یش لە کۆتایى گەمەکەیدا دەریدەخات پشدێنى پانتۆڵەکەى ئیستراگۆن بەشى خۆخنکاندن ناکات تەنها بەشى یەک گرێ دەکات و هیچیتر ئیستراگۆنیش دەڵێ: بالەیەکتر جیابینەوە باشترە، فلادیمیر وەڵامى دەداتەوە: بەیانى دێینەوە لێرە خۆمان دەخنکێنین ئەگەر گۆدۆ نەهات، ئیستراگۆن: ئەى ئەگەر هات؟، فلادیمیر: ئەگەر گۆدۆ هات ئەوا رزگارمان دەکات، هەر لەناو کاتەکانى (نازەمان)یدا نەگۆدۆ دێت و نەئەوانیش خۆیان دەکوژن و نە ئەو بەیانیەش دێت کە ئەوان تیایدا دووبارە بێنەوە بۆ هەمان شوێن....! تەنانەت ئەگەر رۆژێکیتریش بگەڕێینەوە بۆ شوێنەکەى خۆییان و دیسان چاوەڕوانى گۆدۆ بکەن....! بەدڵنیاییەوە گۆدۆ نایەت کەواتە دووبارە دەگەڕێینەوە بۆ سەرەتاى شانۆییەکە هەرهەمان دایلۆگ و هەمان گەمە دووبارە دەبێتەوە بەڵام لەرۆژى سێیەمدا.

شانۆییەکە هیچ چاوگێکى نییە لەنێو رووداوەکاندا بۆ چالاککردنى کارەکتەرەکان لەحاڵەتە زەق و جیاوازەکاندا چونکە بێ حاڵەت و بێ پاڵەوانیشە هەڵگرى سیفەتە بنەڕەتییەکانى یارى سێرکە، لەلاى بیکیت هەردوو کارەکتەر فلادیمیر و ئیستراگۆن لەیارى سێرکدا پاڵەوانن بەڵام لەم شانۆییەدا کۆمبارسن کەچى لەهەمان شانۆییدا لەکەشێکى سێرک ئامێزدا لەنزیک درەختێکى بێ گەڵاو لەنزیک رێگایەکى شێوە لادێ و رووداوێکى نارووداوى پڕبۆشایى رووداو نمایش دەکەن بێ هیچ بابەتێکى دیاریکراو و بێ تەرکیزو بێ گێڕانەوەى چیرۆک و بێ پاڵەوانیش چاوەڕوانى گۆدۆ دەکەن و ناشیەت.
 

ماڵپەڕی بوڕهان جۆڵا