په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٩\١١\٢٠١٢

ته‌وه‌ری پیاوان لە روانگەی ژنانی یەکسانییخواز:

شنۆ محەمەد:

ژن له‌ ئیسلامدا خاوه‌نى خۆى نییه، سێیینەی دین و دابونەریت و

دەسەڵات وەک زنجێرێک لە ملی ژنان ئاڵاوە و بە هەزارانی لێ خنکاندوون.  

سازادانی: پایزە ئەحمەد  

 

 

لەوڕۆدا زۆربەی پیاوان - هەر یەکەو بە گوێرەی بیروباوەڕی خۆی - بە گفتار دان بە یەکسانیی نێوان ژنان و پیاواندا دەنێن.. بەڵام بێجگە لە کەمایەتییەکی زۆر کەمیان زۆربەی هەرە زۆریان لە رەفتاردا پیاوسالار و چەوسێنەرن! بە بەدووداچوونی ئەوەی کە ئایە کێشەکان و هۆکارەکان چین؟ بەو چەند پرسیارە پەیوەستدارە ژنان دەدوێنین:

 

پایزە ئەحمەد: ئایە خودی پێکهاتەی سروشتی پیاو وەک رەگەزی نێر پیاوان بەو جۆرە ئافەریدە دەکا؟ یان ئەوە دابونەریت و دین و دەسەڵاتە پیاوان بەو شێوەیە بەرهەم دەهێنن کە هەن، یان هەردوو هۆکار هەر یەکەو بە ئاست و جۆرێک کارتێکردنی خۆیان هەیە؟

 

شنۆ محەمەد: به‌ بڕوای من هه‌ردوو هۆکار کاریگه‌رن، سروشتى مرۆڤ تا راده‌یه‌ک به‌و شێوه‌یه‌یه‌ که‌ دە‌یه‌وێ هه‌میشه‌ چواده‌وره‌که‌ى له‌ ژێر فه‌رمانى ئه‌ودا بن و کۆنترۆلى هه‌موویان بکا یا حه‌ز دەکا چوارده‌وره‌که‌ى به‌و شێوه‌یه‌ بژین که‌ ئه‌و گه‌ره‌کیه‌تى.. کاتێک شته‌کان وه‌ک ئه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ ناچن که‌ ئه‌و ده‌یه‌وێ ئیدى ئه‌و کاردانه‌وه‌ى خراپى دەبێ و به‌ گوێره‌ى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ى که‌ هه‌یه‌تى توندوتیژیی دە‌نوێنێ، ئەوە سروشتى مرۆڤه‌ که‌ له‌ هه‌ردوو ره‌گه‌زدا که‌م‌ تا زۆر بوونی هه‌یه‌، سه‌باره‌ت به‌ هۆکارى دووه‌م دابونه‌ریت و ده‌سه‌لات و دین؛ ئەو‌انه‌ هه‌رسێکیان له‌ کوردستان وه‌ک زنجیرێکیان لێ هاتووه و‌ کراونه‌ته‌ ملى ژنان و تا ئێستا هه‌زاران ژنیان خنکاندووه‌.. له‌ سه‌رووى هه‌مووشیانه‌وه‌ دین هه‌میشه‌ رابەر و پێشه‌نگ بووه‌ له‌ کۆیله‌کردن و سه‌رکوتکردنى ژنان له‌ هه‌موو کایه‌کانى ژیاندا، ژن له‌ ئاینى ئیسلامدا بۆ ئه‌وه‌ دروست نه‌کراوه‌ تا ببێته‌ ته‌واوکه‌رى پیاو به‌لکو بۆ خۆشیى و چێژی پیاو دروست کراوه،‌ خوداى ئیسلام بۆ ئه‌وه‌ (حه‌وا)ى دروستکرد تا (ئاده‌م) رزگارى بێ له‌ ته‌نیایی و بێزاریی ئه‌گینا سه‌ره‌تا ژن بوونى نه‌بوو... ژن له‌ ئیسلامدا نابێ به‌ بێ پرسى نێر بچێته‌ ده‌ره‌وه‌، ژن له‌ ئیسلامدا نابێ ئه‌و جله‌ بپۆشێ که‌ خۆى حه‌زى لێ دە‌کا، ژن له‌ ئیسلامدا دە‌بێت بچێته‌ ژێر فه‌رمانى نێر.. خۆ ئه‌گه‌ر رازى نه‌بوو به‌ فه‌رمانه‌کانى نێر ئه‌وا رێگه‌ به‌ پیاو دراوه‌ ژنه‌که‌ى دارکاریی بکا، ژن له‌ ئیسلامدا نیو شایه‌ده‌ واته‌ نیو مرۆڤه‌، ژن له‌ ئیسلامدا نیو ئه‌وه‌نده‌ى پیاو میراتى هه‌یه‌، ژن له‌ ئیسلامدا له‌ ریزى سه‌گ و گوێدرێژ ئه‌ژمار کراوه‌، ژن له‌ ئیسلامدا یه‌کێکه‌ له‌و سێ شته‌ شوومه‌ى که‌ له‌ هه‌موو شتێک پتر پیاو تووشى گوناھـ دە‌کا، ژن له‌ ئیسلامدا وه‌ک کاڵا دە‌کردرێ.. کرینه‌که‌ش لە لایەن پیاوەوە ناوى نراوه‌ (نیکاح)، ژن له‌ ئیسلامدا خاوه‌نى خۆى نییه‌.. سه‌ربه‌ست و ئازاد نییه‌ وه‌ک پیاو به‌لکو مولکى پیاوه‌.. پیاو چۆن خاوه‌نى ئۆتۆمۆبێل و خانووه‌ ئاوەهاش خاوه‌نى ژنه‌، ژن له‌ ئیسلامدا نابێ له‌ ده‌سه‌ڵات بێ چونکه‌ په‌یامبه‌رى ئیسلام فه‌رموویه‌تى هه‌ر ولاتێک ئافره‌ت بەڕێوەی ببا ئه‌وە ئه‌و ولاته‌ خێر و خۆشیى له‌ خۆى نابینێ، ژن له‌ ئیسلامدا (ناقیسە‌ دین) و (ناقیسە ئه‌قل)ه‌، ژن له‌ ئیسلامدا (شه‌ره‌ف)ى نییه‌ به‌لکو کراوه‌ته‌ (شه‌ره‌ف)ى پیاو بۆیه‌ دە‌بینین پیاوان بۆ کڕینەوەی (شه‌ره‌ف)ى خۆیان هه‌زاران ژن دە‌کوژن، ژن له‌ ئیسلامدا کراوه به‌ جلشۆر‌ و قاپشۆر و دەستشۆر له‌ ماڵە‌وه‌.. ئه‌رکى ئه‌و تەنیا خزمه‌تکاریی نێو ماڵە‌، پیاوى مسوڵمان دە‌توانێ پتر له‌ ژنێکى هه‌بێ، ئیدى من نازانم سووکایه‌تى لەوە پتر چى بێ.. ئایا هیچ سووکایەتیی کردنێکی دیکە ماوه‌ دین به‌ ژنى بکا؟! کێ له‌ ئێوه‌ دە‌توانێ سووکایه‌تیێک بدۆزێته‌وه‌ که‌ ئیسلام به‌ ژنى نه‌کردبێ، ئەوانە هه‌موویان هانده‌ر و رێگه‌خۆشکه‌رن بۆ ئه‌وه‌ى پیاوان به‌ ئاره‌زووى خۆیان ژنان بچه‌وسێننه‌وه‌ یان وه‌ک مرۆڤێکى تەواو و شکۆمەند لێیان نه‌ڕوانن.

 

پایزە ئەحمەد: ئایە تەنیا پیاوان هۆکاری ئەو باری چەوسانەوەی ژنانن یان ژنانی ناهۆشیار و دەستەپاچەش رۆڵی خۆیان هەیە لە درێژەدانی ئەو بارەی خۆیان؟ چارە چییە.. یان چاکترین رێیەکانی چارەسەر چین لەو رووەوە؟


شنۆ محەمەد: به‌ راى من پیاوان به‌شێکى که‌مى تاوانه‌که‌یان له‌ ئه‌ستۆدایه‌ هۆکارى سه‌ره‌کى چه‌وساندنه‌وه‌ى ژنان خودى ژنانن که‌ تا ئێستا نه‌یانتوانیوه‌ بێنه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ژێر ئه‌و کۆت و زنجیره‌ى کراوه‌ته‌ ملیان له‌ لایه‌ن پیاوانه‌وه‌.. ته‌نانه‌ت هێشتا نه‌یانتوانیوه‌ جۆرێک له‌ یه‌کگرتوویی لە نێوان خۆیان دروست بکه‌ن.. هه‌ر ‌یه‌که‌و به‌ جۆرێک یان له‌ لایەنێک کار بۆ پرسەکە دەکا، هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ به‌و واتایە دێ که‌ ژن بایی ئه‌وه‌نده‌ هۆشیاریی هه‌بێ وا له‌ پیاو بکا ناچار بێ وه‌ک مرۆڤێکى ته‌واو سه‌یرى بکا نه‌ک له‌ پیاو بپاڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى مافى پێ بدا و رێزى لێ بگرێ، من زۆر جار هه‌ندێک ژنم بینیوه‌ داواى ئه‌وه‌ دە‌که‌ن پیاوان به‌ خۆیاندا بچنه‌وه‌ و رێز له‌ ژن بگرن و چیتر توندوتیژیی نه‌نوێنن به‌رامبه‌ریان، ئەوە چی دەگەینێ.. ئەوە‌ چ جۆره‌ سووکایه‌تیێکه‌ ژن به‌ خۆى دە‌کا!!! ژن چۆن دە‌بێ داوا له‌ پیاو بکا مافى پێ بدا.. ئایا ئەوە‌ دووباره‌ پیاو ناکاته‌وه‌ به‌ کوێخا و سه‌ردارى ژن، ئه‌وانه‌ى نوێنه‌رایه‌تى ژنان دە‌که‌ن دە‌بێ سه‌ره‌تا کۆشش بکەن هۆشیارییه‌کى ته‌ندروست له ‌ناو ژنان دروست بکه‌ن چونکه‌ هۆشیاریی ژنان تاکه‌ کلیلى رزگاریی ژنانە.

 

پایزە ئەحمەد: هەر کەسێک لە ناخەوە بەو ژنکوژییە زۆرەی ئەو دواییانە رادەچڵەکێ یەکسەر پەنجەی تاوانکاریی بۆ حکومەت و تەواوی دەسەڵاتداران رادەکێشێ، بەڕێزت لەو بارەوە چ دەبێژی؟
 

شنۆ محەمەد: بێگومان تاوانبارى سه‌ره‌کیى حکومه‌تى هه‌رێمه‌ که‌ نه‌یتوانیوه‌ ژنان له‌و ستەم و نابه‌رابه‌رییه‌ رزگار بکا که‌ چه‌ندین ساڵە‌ ژنان به‌ ده‌ستیه‌وه‌ دە‌ناڵێنن به‌ڵام ناکرێ به‌ رەهایی بۆ ته‌واوى ئاریشه‌ و ژنکوژییه‌کان په‌نجه‌ى تاوان بۆ حکومه‌ت درێژ بکه‌ین.. واتە حکومه‌ت تاکه‌ لایەن نییه‌ له‌و نێوه‌نده‌دا بەڵکە هى تریش هه‌ن که‌ بوونه‌ته‌ هۆکارى ژنکوژیی.


پایزە ئەحمەد: لەبەرچی ژنان زۆر بە کەمیی بەشداریی لە رێکخراوەکانی ژنان دەکەن؟ یان لەبەرچی زۆربەی زۆری ژنان رێکخراوەکانی ژنان بە پشتوپەنای خۆیان و داکۆکیکەر لە ماف و ئازادییەکانیان نازانن؟ ئایە ئەوەش بە هۆی دەستتێوەردانی پیاوانە؟ ئایە بەڕێزت بە باشتری نازانی رێکخراوی ژنان لە ژنان و پیاوانی یەکسانییخواز پێکبێ؟

 

شنۆ محەمەد: چونکه‌ رێکخراوه‌کانى ژنان هێشتا نه‌بوونه‌ته‌ شوێنێک بۆ داکۆکییکردن له‌ پرسی ژنان یان چاره‌سه‌رى ئاریشه‌کانیان به‌لکو پتر بوونه‌ته‌ شوێنێک بۆ پڕکردنى گیرفانى هه‌ندێک لایه‌ن له‌سه‌ر حیسابى ژنانى چه‌وساوه،‌ بۆیه‌ ژنان رێکخراوه‌کان به‌ پشتیوان و داکۆکییکاری خۆیان نازانن، رێکخراوه‌کانى ژنان ته‌نیا به‌ ناو رێکخراوى ژنانن ئه‌گینا له‌ ناوه‌رۆکدا شوێنى به‌سه‌ربردنى هه‌ندێک ژن و پیاوه‌ که‌ له‌ گەوهەردا خۆشیان باوه‌ڕیان به‌ ئازادیی ژنان نییه‌.. خۆشیان ناتوانن رێگەی کچان و هاوسەرەکانیان بدەن ته‌نانه‌ت بۆ بازاڕکردنێکیش به‌ ته‌نیا بچنە ده‌ره‌وه‌، من زۆر نووسه‌ر و زۆر له‌وانه‌ دە‌ناسم که‌ له‌ رێکخراوه‌کانى ژنان کار دە‌که‌ن هەر لە سپێدەوە تا ئێواره‌ قاڕه‌قاڕیانه‌ و ده‌رباره‌ى ژنان دە‌نووسن گوایه‌ ژنان دە‌چه‌وسێنرێنه‌وه‌ که‌چى هەر خودى ئه‌و که‌سانه‌ له‌ ماڵە‌وه‌ گه‌وره‌ترین دیکتاتۆرن به‌سه‌ر مێیه‌کانه‌وه‌، ئه‌و که‌سانه‌ى له‌ رێکخراوه‌کانى ژنان کار دە‌که‌ن گرنگ نییه‌ ژن بن یا پیاو.. ئه‌وه‌ى گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ سه‌ره‌تا خۆى تا چه‌ند باوه‌ڕى به‌ پرسی ژنان هه‌یه‌ و تا چه‌ند له‌ نزیکه‌وه‌ ئاگادارى داخوازیی و کێشه‌کانیه‌تی.


پایزە ئەحمەد: خۆت وەک ژن تا چەند لە بەرانبەر هاوسەر یان باوک و برا یان هەر نێرێک کە لەگەڵی دەژی لە چەوسانەوەی پیاوسالاریی رزگار بووی؟ کێشەکان چین کە تا ئێستا خۆت یان خۆت لە چوارچێوەی ژنان بە گشتیی بە تەواویی لە بندەستی پیاوانی کۆنەپەرست و چەوسێنەر یان سیستەمی پیاوسالاریی ئازاد نەبووی؟ رێگەچارەکانت چین؟
 

شنۆ محەمەد: هیچ ژنێک نییه‌ له‌ کوردستان رۆژێک له‌ رۆژان نه‌چه‌وسێنرابێته‌وه‌ یان له‌ لایه‌ن (باوک، برا، مێرد، یان یه‌کێک له‌ نێره‌کانى کۆمه‌لگا) لێی نه‌درابێ، منیش وه‌ک ئه‌وان به‌ده‌ر نیم له‌و چه‌وساندنەوانه‌ى به‌رامبه‌ر به‌ ژنان کراوه‌ و قوربانییه‌کى زۆر و ئازارێکى زۆرم چه‌شتووه‌ تا گه‌یشتوومه‌ته‌ ئێستا، به‌ڵام ئه‌وه‌ى که‌ پێی دەگوترێ رزگاربوون له‌ پیاوسالاریی به‌ راى من ئەوە‌ نه‌ک له‌ کوردستان له‌ ته‌واوى جیهان بوونى نییه‌ و ئه‌فسانه‌یه‌ چونکه‌ ره‌گى پیاوسالاریی له‌ هه‌موو شوێنێکى سه‌ر زه‌میندا هێشتا بوونى هه‌یه‌ ته‌نانه‌ت له‌ ئەوروپاش هه‌رچه‌نده‌ پایه‌کانى پیاوسالاریی له‌وێ به‌ ته‌واویی لاواز بووە و چه‌وساندنه‌وه‌ى ژن تێیدا زۆر که‌مه‌ و جۆر و شێوازى چه‌وساندنه‌وه‌ له‌ خێزانێکه‌وه‌ بۆ خێزانێکى تر یا له‌ شوێنێکه‌وه‌ بۆ شوێنێکى تر دە‌گۆرێ و به‌ پێی هۆشمەندیی و بیرکردنه‌وه‌ى نێره‌کانى ئه‌و شوێن و خێزانانە‌ شێوازه‌کانى توندوتیژییش دە‌گۆرێن چونکه‌ توندوتیژیی ته‌نیا بریتیی نییه‌ له‌ لێدان له‌ جه‌سته‌ى ژن، زۆر به‌ داخه‌وه‌ هه‌ندێک لە به ‌ناو رۆشنبیران و به‌شێک له‌و ژنانه‌ى که‌ ته‌نیا به‌ ناو به‌رگریی له‌ کێشه‌ى ژنان دە‌که‌ن پێیان وایه‌ توندوتیژیی ته‌نیا بریتییە‌ له‌ کوشتن و سوتاندنى ژن یان لێدان له‌ جه‌سته‌ى ژن.. ئه‌وان ته‌نیا ئه‌و کاته‌ هاواریان لێ هەڵدەستێ که‌ ژنێک لێی دە‌درێ یان دە‌کوژرێ.. له‌ کاتێکدا کێشەکە زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تر و فراوانتره‌، من زۆر لام سه‌یره‌ له‌ خێزانێکدا خوشک و برایه‌ک که‌ پێکه‌وه‌ دە‌چن بۆ قوتابخانه‌ و پێکه‌وه‌ دە‌خۆن و دە‌خۆنه‌وه‌ و پێکه‌وه‌ دە‌خه‌ون بەڵام دە‌بێ کچه‌که‌ گۆره‌ویی کوڕه‌که‌ بشوا و جێگەی نوستنى بۆ ئاماده‌ بکا و خواردنى بۆ دروست بکا!!! خێزانه‌کانى ئێمه‌ هه‌ر له‌ منداڵییەوە نێره‌کانیان به‌ شێوه‌ى دیکتاتۆر په‌روه‌رده‌ دە‌که‌ن به‌سه‌ر مێیه‌کانیانه‌وه‌ و وایان لێ دە‌که‌ن که‌ گه‌وره‌ بوون هه‌رسێ جۆرى توندوتیژیی (جه‌سته‌یی، ده‌روونیى، سێکسیى) به‌رامبه‌ر به‌مێیەکان ئه‌نجام بده‌ن.. ئێستا ژنانى کوردستان هه‌رسێ جۆرى توندوتیژییان له‌ به‌رامبه‌ردا دە‌کرێ، تاکه‌ رێگه‌ى چاره‌سه‌ریی‌ هه‌روه‌ک له‌ سه‌ره‌وه‌ باسم کرد دە‌بێ ژنان کار له‌سه‌ر هۆشیاریی مێ بکه‌ن چونکه هۆشیاریی‌ تاکه‌ کلیلى سه‌رکه‌وتنى ئێمه‌یه‌.. تا ژنان پتر هۆشیار ببنەوە پایه‌کانى پیاوسالاریی و توندوتیژیی به‌رامبه‌ر به‌ مێ که‌متر دە‌بێتەوە.. به‌ پێچه‌وانه‌وه تا ژنان ئاستى زانیاریی و هۆشمەندییان که‌متر بێ پایه‌کانى پیاوسالاریی و چه‌وساندنه‌وه‌ى ژنان به‌هێزتر و پتر دە‌بێ.

 

_________________________________________________

لینکی وەڵامەکانی هەموو بەشداربووەکان: www.emrro.com/teweripiyawanle.htm

 

 

 

 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک