٩\١١\٢٠١٢

ته‌وه‌ری پیاوان لە روانگەی ژنانی یەکسانییخواز. - ٢٨ -:

بەهرە حەمەڕەش:

باڵادەستیی پیاو و دین پێکەوە بەستراونەتەوە، من تا سەر ئێسقان

هەر دەسەڵاتێک رەتدەکەمەوە کە بیەوێ مافى ئەوانى دیکە زەوت بکا.  

سازادانی: پایزە ئەحمەد  

لەوڕۆدا زۆربەی پیاوان - هەر یەکەو بە گوێرەی بیروباوەڕی خۆی - بە گفتار دان بە یەکسانیی نێوان ژنان و پیاواندا دەنێن.. بەڵام بێجگە لە کەمایەتییەکی زۆر کەمیان زۆربەی هەرە زۆریان لە رەفتاردا پیاوسالار و چەوسێنەرن! بە بەدووداچوونی ئەوەی کە ئایە کێشەکان و هۆکارەکان چین؟ بەو چەند پرسیارە پەیوەستدارە ژنان دەدوێنین:

پایزە ئەحمەد: ئایە خودی پێکهاتەی سروشتی پیاو وەک رەگەزی نێر پیاوان بەو جۆرە ئافەریدە دەکا؟ یان ئەوە دابونەریت و دین و دەسەڵاتە پیاوان بەو شێوەیە بەرهەم دەهێنن کە هەن، یان هەردوو هۆکار هەر یەکەو بە ئاست و جۆرێک کارتێکردنی خۆیان هەیە؟

بەهرە حەمەڕەش: هەردوو هۆکار هەر یەک بە ئاست و رێژەیەک کاریگەرن، هەندێ هۆرمۆنى پیاوانە هەن کە کاریگەرن لەوەى پیاو بە رادەیەک وەک ژن نەرمونیان نەبێ، بەڵام ئەوە نابێتە هۆکارى ئەوەى بڵین پێکهاتەى لەشى پیاوان هۆکارە بۆ توندوتیژیی، هەر مرۆڤێک بەرهەمى ئەو ژینگەیەیە کە تێیدا دەژیێ، دابونەریت، راڤە و لێکدانەوەی سادە بۆ دین، واى کردووە کە هەمیشە پیاوان باڵادەست بن و بگەنە هەرەمى دەسەڵات، دین کاریگەرییەکى یەکجار بەربڵاو و قووڵى لە ژیانى کۆمەڵایەتى و ئابووریی و فەرهەنگیى ئێمەدا هەیە، بە ئاستێک کە وەک مۆرکانە تەواى ژیانى کۆمەڵى کوردى تەنیوە، لە هەر کۆمەڵگەیەکیش دەسەڵاتى دین باڵادەست بێ، پیاو باڵادەست و خاوەن بڕیار و دەسەڵات دەبێ، بە تایبەتییش لە دینى ئیسلامدا، کە هەر یەک لە شێخ و مەلا و موفتى و فەتوادەرانى پیاون، کەواتە هەمیشە فەتوا و لێکدانەوەی دین لە بەرژەوەندیی پیاودا دەکرێ، لە ئایینى ئیسلامدا ژن بۆى نییە ببێتە مەلا و پێشنوێژ بکا، نەکا سەرنجى ئەو پیاوانە راکێشێ کە لە دواوەى ئەو نوێژ دەکەن، کەواتە لێرەدا تێڕوانینى ئیسلام بۆ ژن تەنیا وەک ئامرازى ورووژاندنە، هەر لە ئیسلامدا دەڵێ، کە ژن پێویستە بە رادەیەک گوێڕایەڵى مێردەکەى بێ کە ئەگەر پیاوەکەى مۆڵەتی نەدا سەردانى ماڵى باوکیشى نەکا. هاوکات پیاوێک بۆى هەیە لە یەک کاتدا چوار ژنى هەبێ، یاخود حەوا لە پەراسوى چەپى ئادەم دروستکراوە، لە ئیسلامدا ژن بۆى نییە کارى بازرگانیی بکا، هەروەها باوانى دەتوانن کچەکەیان بە کچێکى تر بگۆڕنەوە، ئەو مرۆڤ گۆڕینەوەیە لە ئیسلامدا حەرام و رێ لێگیراو نییە، یاخود لە جەنگەکانى ئیسلامدا ژن وەک کاڵاکانى تر غەزوو کراوە و بەتاڵان گیراوە، ئەم حیکایەتانە و دەیان حیکایەتى تر هەن، کە باڵادەستیی پیاو بە باڵادەستیى دین دەبەستێتەوە، لێرەدا ژن تەنیا وەک ئامرازێک بۆ خۆشگوزەرانیى پیاو دەخرێتە ژیان و بەخشینى پلە دوویى بە ژن لەم حیکایەتانەوە دەستپێدەکا. دابونەریت یەک لە هۆکارە سەرەکییەکانى ترى چەوساندنەوەى ژنە لە کۆمەڵگەى کوردیدا، بەو ئاستەى کە هەمیشە ژن وەک کەرەستەى بەرهەمهێنانى منداڵ و خزمەتکردنى ماڵ و تێرکردنى ورگ و سێکسى پیاو، ئەژمار کراوە، لە کام ماڵ دیوەخان گەرمتتر بووبێ ژن چەوساوەتر بووە، بەو پێیەى تا ئێستا دیوەخان و دەسەڵاتى دیوەخان لە کۆمەڵى کوردیدا لەبرەودایە، بە ئاستێک کە حیزبە بە ناو دیموکرات و مەدەنى و سۆشیاڵ دیموکراتەکانیش، پارەى دیوەخانانە دەبەخشنە خاوەن دیوەخانەکان، کەواتە هێشتا ژن کۆیلە و ژێردەستە، چونکە لە دەسەڵاتى دیوەخاندا تەنیا پیاو خاوەن قسە و بڕیارە، پیاو دەتوانێ بڕیارى ژیان و مردن لە دیوەخانەوە دەربکا. هەمیشە پیاوانى دیوەخان زیاتر لە ژنێک دەکەنە کۆیلە و بەناوى هاوسەرگیرییەوە حەزەکانى خۆیانى پێ تێردەکەن. حیزبەکان و دەسەڵاتى سیاسیش لە هەر کەسێک زیاتر بەرپرسیان بەرامبەر بە درێژەدان بە دەسەڵاتى دیوەخان، بەرامبەر بە چەوساندنەوەى ژن و رەواییدان بە ژنکوشتن، نموونەى بەرچاوى ئەوەش هەبوونى مەکتەبى کۆمەڵایەتى حیزبە باڵادەستەکانە کە نموونەى دیوەخانى حیزبیین، خۆنواندنی سەرکردە چەپەکانى دوێنێ و نوێژخوێنەکانى ئەمڕۆیە، کە بۆ بەرژەوەندیی و بەدەستهێنانى کورسى و دەسەڵات بەر لە هەر شتێک ژن دەکەنە قوربانیی، دەسەڵاتى سیاسى کوردى تا ئێستا ئەو ئازایەتییە لەخۆی رانابینێ، کە بەئاشکرا عەلمانیەتى خۆى رابگەیەنێ، پەیڕەوکردنى دووفاقیەت لە دەسەڵات هۆکارێکى ترە، لە کوردستان هەموو دەسەڵاتەکان دژى ژنن، ئەو دەنگانەش کە هەن کپ و بچووکن، ئەگەر ئەو ئیرادەیەش هەبێ لە ترسى دەنگ لەدەستدان بە ئاشکرا نایەنە گۆڕەپانەکە، ئەو هەنگاوانەى دەسەڵاتى کوردى تا ئێستا بۆ رزگارکردنى ژن لە دیلێتى و چەوسانەوە ناویەتى هەنگاوى زۆر شەرمنانە و ترسنۆکانەن، بە رادەیەک نەیانتوانیوە لێپرسینەوە لەگەڵ مەلا یان فەتوادەرێکى توندوتیژ بکەن.

پایزە ئەحمەد: ئایە تەنیا پیاوان هۆکاری ئەو باری چەوسانەوەی ژنانن یان ژنانی ناهۆشیار و دەستەپاچەش رۆڵی خۆیان هەیە لە درێژەدانی ئەو بارەی خۆیان؟ چارە چییە.. یان چاکترین رێیەکانی چارەسەر چین لەو رووەوە؟

بەهرە حەمەڕەش: چەوساندنەوەو بە نیوەمرۆڤ زانینى ژن، لە کۆمەڵگەى کوردیدا رەهەندێکى قووڵ و فرەلایەنى هەیە، چەوساندنەوەى ژن بە ئاستێک ئاوێتەی دەزگا گەورە و بچووکەکانى کۆمەڵگە کراوە، کە تەنانەت ژنیش پێیوابێ ئەو جیاکارییە رەگەزییە نامرۆڤانەى بەرامبەرى دەکرێ رەوایە، تا ئێستا رێژەیەکى بەرچاوى ژنان بە مافەکانیان ئاشنا نین، زۆر جار ئەگەر باسى ماف بۆ ژنێک بکەى و داواى لێبکەى بۆ بەدەستهێنانى مافەکانى کۆشش بکا، یاخود دژ بە لێدان بوەستێتەوە دەڵێ ''چیبکەین خوا وای دروست کردووین!!!!!''. ئەو باوەڕپێهێنان و خۆ بەکەم زانینە بەرهەمى سەدەیەک چەوساندنەوە و بەکۆیلەکردنى ژنە، تا ئێستا دایک جیاوازیی لە بەخێوکردنى منداڵەکانیدا دەکا، منداڵى کچ دەکەنە خزمەتکار و بەردەستى منداڵى کوڕ، داوا لە کچەکە دەکەن شەرمن بێ و کوڕەکە بێ شەرم!! تا ئێستا دایک کچەکەى خەتەنە دەکا تا کە گەورەبوو ئابڕوویان بپارێزێ، لکاندنى (شەرەف و ناموس) بە جەستەى ژنەوە بنچینەى چەوساندنەوەى ژنانە کە لەنەریتى کوردەوارییدا نەگۆڕە، لەم نەریتە بۆگەنەدا ئەگەر کوڕ دزیی و دەستبڕیی بکاتی، بە واتا باوەکەى کۆمەڵگە بێ رەوشت نییە، بەڵام ئەگەر کچەکەیان کەسێکى خۆش بوێ پێویستە باجەکەى بە ژیانى بدا، دایک بۆى نییە بە بێ پرسى کوڕەکەى بڕواتە دەرەوە بەڵام کوڕەکە بۆى هەیە دایکى بکوژێ!! ژن و پیاو خاوەنى هەمان پەروەردەى سەقەتن، ئەو خێزانەى کوڕیان نەبێ بەر لە هەر کەسێک ژنەکە پێیوایە وەجاخ کوێرە!! ئەمە جگە لەوەى ئافرەت پەروەردەیەکى وەها کراوە کە لە تەمەنى دە ساڵییەوە کۆشش بکا، بە جۆرێک بژی پیاوێک پێى رازیی بێ و لە دوارۆژدا بیکا بە ژنى خۆى، ژنى گوێڕایەڵ، شەرمن، خزمەتکارى باش، نەزان، باشترین ژنن بە پێوەرە باوەکانى کۆمەڵگە، لە کۆمەڵگەى کوردیدا ژن بۆ خۆى ناژی، هەمیشە بۆ رازیکردنى کەسانى دەروبەر کۆششکردن دایە. رێگاچارە بۆ رزگاکردنى ژنى کورد لە دیلیی و چەوساندنەوە، بەر لە هەر شتێک پێویستە هاومافیی نێر و مێ لە پرۆسەى پەروەردەوە دەستپێبکا، پێویستە ناساندنى مافەکان بخرێتە پرۆگرامى خوێندنەوە، لە قۆناغى بنەڕەتییەوە منداڵى کوڕ و کچ فێرى یەکسانیی لە ماف و گیانى لێبوردەیى و خۆشەویستیى بکرێن، نەک چاندنى تۆوى پلە یەک و پلە دوو، خولى هۆشیاریی بۆ مامۆستاکان بکرێتەوە و رێگە نەدرێ مامۆستا بیرکردنەوەى تایبەتى خۆى بکاتە رێبازی خوێندنى قوتابییان. پێویستە حکومەت پلان و بەرنامەیەکى ستراتیژیی و تۆکمە و هەمەلایەنى هەبێ، دەزگاى تایبەت بە کێشەکانى ژنان لە بەشی پۆلیس و دادوەریی بکاتەوە و ئەو کارمەندانەى لەو دوو بەشە کاردەکەن بخرێنە خولى هۆشیاریی و بە مافەکانى مرۆڤ ئاشنا بکرێن، پێویستە چارەسەرى کێشە بنەڕەتیی و مەبدەئییەکان بکرێ، ئەرک و ماف بە شێوەیەکى یەکسان دابەش بکرێ، چاکسازیی لە بوارى راگەیاندندا بکرێ و رێگە نەدرێ لە راگەیاندنەوە سووکایەتى بە ژن بکرێ، تا حکومەت خاوەن دەزگاى لێکۆڵینەوەى زانستیى نەبێ ناتوانێ رێگاچارەى بنەڕەتیى بۆ کەمکردنەوەى توندوتیژیی دابنێ، تا ئامارەکان بشاردرێنەوە و دەزگاکانى بە ناوى داکۆکییکردنى بە مافى ژن، تاوانەکانى چەکدارانى حیزب و حکومەت بۆیە بکەن، توندوتیژیی کەم نابێتەوە.  

پایزە ئەحمەد: هەر کەسێک لە ناخەوە بەو ژنکوژییە زۆرەی ئەو دواییانە رادەچڵەکێ یەکسەر پەنجەی تاوانکاریی بۆ حکومەت و تەواوی دەسەڵاتداران رادەکێشێ، بەڕێزت لەو بارەوە چ دەبێژی؟

بەهرە حەمەڕەش: هەر کەس بەرێژە و شێوازى کوشتنى ژنان لە کورستان رادەچڵکێ جگە لە پیاوانى دەسەڵات، تاوانبارى یەکەم و کەمتەرخەمى یەکەم و هۆکارى یەکەم لە تیرۆکردن و رەشەکوژى ژناندا حکومەتە، لەبەرئەوەى ئامارەکانى ژنکوشتن لە هەڵکشاندایە و شێوازى کوشتنیش ساڵ لە دواى ساڵ دڕندانەترە، مەگەر تەنیا لە ئەفغانستان ئەو شێوازە لە تیرۆرى ژنان هەبێ، بەڵام حکومەت هەموو کۆششەکانی لە کردنەوەى چەند بەڕێوەبەرایەتییەکى بێ بەرنامە و پلانێکى ستراتیژیی و تەرخانکردنى سەرمایەى مادیی و مرۆیى پێویست بەو بوارە کورتکردۆتەوە، لە ماوەى بیست و پێنج رۆژدا هەشت ژن کوژرا، بەڵام تا ئێستا دەزگایەکى لێکۆڵینەوە و توێژینەوەى زانستیى کۆمەڵایەتى بۆ چارەسەرى ئەم پرسە نییە!! تا ئێستا حکومەت کەسانێکى خەمخۆرى کردەیی کە باوەڕیان بە مافەکانى مرۆڤ هەیە، تەرخان نەکردووە بۆ بەدواداچوونى ئەو کێشانە، تا ئێستا حکومەت دەزگایەکى چاودێریی بەسەر ئەو بەڕێوەبەرایەتییانەوە نییە کە بزانتێ چۆن کارەکانیان بەڕێوەدەبەن، ١٦٠٠ رێکخراو هەیە بەڵام دەزگایەک نییە بۆ چاودێریی کردنیان لە چۆنێتیى بەڕێوەبردنى کارەکانیان و زانینى رێژەى کاریگەرییان بەسەر کۆمەڵگەوە کە ئایا کارەکانیان و کاریگەرییان بەسەر کۆمەڵگەوە نەرێنییە یان ئەرێنییە. ئەوەى کراوە تەنیا رووکەش بووە، هاوکات کار پەیداکردن و پۆست پەیداکردن بووە بۆ کۆمەڵێک کەس، لەسەر حیسابى پرسی ژنان. لە هەموو دنیا توندوتیژیی بەرامبەر بە ژنان ئەنجام دەدرێ، بەڵام لە هیچ کوێیەکى دنیا بە قەد کوردستان نییە، تا حکومەت بێ دەزگا و سیستەم بێ چارەسەرى کێشەکانى ژنان و هەموو کێشەکانى تریش کاری نەکردەن.  

پایزە ئەحمەد: لەبەرچی ژنان زۆر بە کەمیی بەشداریی لە رێکخراوەکانی ژنان دەکەن؟ یان لەبەرچی زۆربەی زۆری ژنان رێکخراوەکانی ژنان بە پشتوپەنای خۆیان و داکۆکیکەر لە ماف و ئازادییەکانیان نازانن؟ ئایە ئەوەش بە هۆی دەستتێوەردانی پیاوانە؟ ئایە بەڕێزت بە باشتری نازانی رێکخراوی ژنان لە ژنان و پیاوانی یەکسانییخواز پێکبێ؟

بەهرە حەمەڕەش: من پێموایە بەشێک لە کێشەکانى ژنان، خودى رێکخراوەکانى ژنان دروستییان کردوون، چونکە ژمارەیەکى یەکجار زۆر رێکخراومان هەیە، هەندێک لەو رێکخراوانە خۆشیان بەرنامە و ستراتیژیەتى خۆیان نازانن، رێکخراوەکەیان کردۆتە ئامراز بۆ گەیشتن بە هەندێک مەبەست و ئامانجى کەسیى یان حیزبیى، لە کۆمەڵگەیەکى وەک کۆمەڵگەى ئێمەدا کارکردن لەسەر پرسی ژن مەسەلەیەکى یەکجار مەترسیدار و هەستیارە و پێویستى بە کەسانى شارەزا و لەخۆبردوو و باوەڕبوون بە مافەکانى مرۆڤ هەیە، کەسانێک کە پلانى ئەوتۆیان هەبێ کە ژنان لە شێوازى کارکردنیان زیانمەند نەکەن، رێکخراوەکان و زۆرێک لە بە ناو چالاکوانانى بوارى ژن، هەڵایەکى میدیایی گەورە بۆ زۆر شت دروستدەکەن، هەمیشە لە کەناڵەکانەوە بە شێوەیەکى بێ بەرنامە و لێکۆڵینەوەى زانستیى ژنان هاندەدەن کە چیتر بە چەوسانەوە رازیی نەبن، بەڵام کە لە بارى واقعیدا ژنێک تووشى کێشەیەک دەبێ هەمان رێکخراو ئامادە نییە تا کۆتایى کێشەکە یارمەتیی ژنەکە بدا، کەواتە لێرەدا لەو جۆرە کارکردنەى رێکخراوەکاندا ژنان زیانمەندى یەکەمن، بۆیە بە تێپەڕبوونى کات زۆربەى ژنان باوەڕیان بە رێکخراوەکان نامێنێ و بە پشتیوانیى خۆیانیان نازانن، هۆکارێکى تر بە دەزگایى نەبوونى حکومەتە کە بەرنامەیەکى پتەوى بۆ پێگەیاندنى مرۆڤەکان و دانانى سیستەمێکى گونجاو و سەردەمیی نییە، کەس هاوکار نییە لە بەرەوپێشبیردنى رەوشى ژنان، هۆکارى بنەڕەتییش شێوازى کارى حکومەت و بە دەزگایى نەبوونە، ئەگەر سیستەم دانرا هەموو کێشەکان ئۆتۆماتیکیی چارەسەر دەبن. ئەگەر هۆکارى شکستى کارى زۆر لە رێکخراوەکان پیاوانیش نەبن، ئەوا ژنانێکن تەنیا سمێڵیان نییە، من بینیومە ژنێک خەڵاتى یەکسانیى وەرگرتوە کە خۆى ژنى چەوساندۆتەوە، پیاو هەیە لەو بوارانە کاردەکا کە خۆى یاریی بە هەستی ژن دەکا، با رێکخراوەکانى ژنان لەو کەسانە پێکبێن کە باوەڕیان بە مافەکانى مرۆڤە و خاوەن هێز و توانستی کارکردنن لەو بوارەدا، ئیتر رەگەز مەرج نەبێ.  

پایزە ئەحمەد: خۆت وەک ژن تا چەند لە بەرانبەر هاوسەر یان باوک و برا یان هەر نێرێک کە لەگەڵی دەژی لە چەوسانەوەی پیاوسالاریی رزگار بووی؟ کێشەکان چین کە تا ئێستا خۆت یان خۆت لە چوارچێوەی ژنان بە گشتیی بە تەواویی لە بندەستی پیاوانی کۆنەپەرست و چەوسێنەر یان سیستەمی پیاوسالاریی ئازاد نەبووی؟ رێگەچارەکانت چین؟
 

بەهرە حەمەڕەش: ئەو ژنانەى کە نەیانتوانیوە خۆیان لە نەریتەکانى بازنەى خێزان رزگار بکەن، زەحمەتە بتوانن باسى مافى ژنانى تر بکەن، ئەگەر نەریتە باوەکانى سنوورى خێزانت نەشکاندبێ ناتوانی رووبەڕووى نەریتە کۆنەکانى کۆمەڵگە ببیەوە، واتا ژنێک لە رووى هزریی و ئابووریی و کاروبارى رۆژانەوە خۆى ئازاد نەکردبێ ناتوانێ کۆشش بۆ ئازاکردنى ژنانى تر بکا، تا سەر ئێسقان هەر دەسەڵاتێک رەتدەکەمەوە کە بیەوێ مافى ئەوانى دیکە زەوت بکا، ئەو دەسەڵات و نەریتەى کە دەیەوێ مرۆڤ یان رەگەزێکى دیارکراو بچەوسێنێتەوە پێویستە لە لایەن کەسانى باوەڕدار بە مافەکانى مرۆڤ رەت بکرێتەوە و کۆشش بکرێ بە هەمووان نەریتە باوەکانى بازنەى کۆمەڵگە بشکێنرێ، ژنانى ئازاد و لێهاتوو چاوەڕێ نەبن کۆمەڵ و کەسانى کۆنەپەرست لێیان رازیی بن، چونکە لە هیچ قۆناغ و سەردەمێکدا کەسانى رۆشنبیر و پیشەنگ ئەرێیان بۆ نەکراوە و گشت لێیان رازیی نەبوونە، بۆیە باشترین رێگاچارە خەباتى دەستەویەخەی ژنان و کەسانى یەکسانییخواز و مرۆڤدۆستە.

_________________________________________________

لینکی وەڵامەکانی هەموو بەشداربووەکان: www.emrro.com/teweripiyawanle.htm