| 
			 
			١٠\٤\٢٠١١ 
			
			 تووڕهیی 
			شهقام و بێ منهتیی دهسهڵات. 
			
			
			  
			سهعید عارف باپیر 
			 
			
			{ڕهنگبێ ئهم نوسینه خوێندنی مهلێک بێت 
			لهدهرهوهی پۆل، وا ئهمجاره من ئارهزوداری ئهم نهغمهیه بوم 
			.} 
			 
			ئاخۆ بۆچی ، دهسهڵاتی کوردی خهمسارده ؛ به ڕوی توڕهیی شهقام و 
			داوای ئۆپۆزیسیۆن دا؟ 
			 
			شهرعیهتی دهسهڵاتی کوردی ، له سهرهتای دروست بونیهوه جۆرێکه 
			له ــ دهسهڵاتی دیفاکتۆ ــ . 
			بهڕا ی من ئهوهش دهستنیشانی سروشتی ئهو دهسهڵاتهی کردووه ، 
			بهمێژوی بیست ساڵی تهمهنیهوه . 
			ههنوکه و باری ئێستاکهی ، بریتی یه له قهیرانێک له نێوان دهسهڵات 
			و خۆ پیشاندهرانی نزیکهی نیوهی قهڵهمرهوهکهی ( ڕونتر بلێم جگه 
			له ههولێرو دهۆک). 
			 
			لێرهدا ،دهسهڵاته دیفاکتۆ که چیه؟ 
			 
			{ دهسهڵاتێکه ، خۆی شهرعیهتی کامڵ بوی نێو دهوڵهتی نیه . به 
			ڵکو له سهرهنجامی قهیرانی شهرعی دهسهڵاتی نێو دهوڵهتی عێراقی 
			یهوه دروست بووه . یان ، دهسهڵاتی دیفاکتۆ ، دهگهڕێت بهدوای 
			شهرعیهتێکدا بۆ خۆی، لهنێودهسهڵاتێکی گهورهتری شهرعیهت تێک 
			چودا ..} 
			 
			ئهگهر له تیۆرسینی و پێڕستی زانسته پڕۆگرامیه کهوه دایبهزێنین 
			بۆ ڕوداوی مێژویی ؛ وهکو ئهوهی خوارهوهی لێ دێت : 
			 
			{ زوربهمان ، دهیزانین لهئهنجامی شکستی نێو دهوڵهتی دهسهڵاتی 
			شهرعی عێراقیهوه ، بههۆی داگیرکردنی وڵاتی (کوهیت)هوه ، دواتر 
			تێکشکانی لهبهردهم هێزهنێو دهوڵهتیهکان دا ، له نزیک سهرهتای 
			ساڵی 1991داو ، ههروهها ڕاپهڕینی خهلکی شیعهی باشور، کوردهکانی 
			باکور و ڕوداوه دراماتیکیهکانی دوای جهنگهکهوه ، روداوگهلێک 
			هاتنه هاتنه بهرهوه ، لهسهرکوتی ڕژێم و هورێز کردن و کۆڕهوی بهکۆمهڵی 
			خهلکی ناوچهکه ، 
			له دواینه بههاری ئهو ساڵهدا ، بووه هۆی دروست کردنی زونی ناوچهیهکی 
			ئارام بهناوی ـ پڕۆڤاید کۆمفۆرتهبڵ ــ (*)له 
			بهشێکی کوردستانی باشوردا له باکوری عێراق ، بۆ پاراستنی کوردهکان 
			لهدهست زهبرو زهنگی دهسهڵاتی هارو برینداری بهعس ، لهو ناوچهیهدا 
			به هۆی پهیدا بونی بۆشایی دهسهڵاتهوه ، لهبارێکی سهپاو دا دهسهڵاتێکی 
			لۆکاڵی کوردهکان هاتهگۆڕێ. له ڕێگهی ههڵبژاردنی ساڵی 1992هوه شهرعیهتێکی 
			نێو خۆیی (لۆکاڵی)بهدهست هێنا ، بهبهرهندهبونی دوحیزبی سهرهکی( 
			پارتی) و (یهکێتی) . 
			
			 
			(حوکومهتی ههرێمی کوردستان) ناوهکهی بوو ، وهکو (دهسهڵاتی 
			دیفاکتۆ) . 
			پێکهاتهکهی حوکومهتێکی شهراکهتی نیوه بهنیوهی ئهم دو حیزبه 
			بوو ،سهرهنجامی دواتر کهنارکهوتنی حیزبهبچوکهکانی تر و توانهوهو 
			پوکانهوه چون و پاشکۆیهتی دهستندهخۆری بو بهنسیبیان . 
			
			 
			( پارتی) و ( یهکێتی) وهکو دو حیزبی دهسهڵات ، تهنها دوساڵ له دهسهڵاته 
			هاوبهشهکهدا ههڵیان کرد . له ساڵی 1994دابۆ چهسپاندن و جێگیر 
			کردنی خۆیان که وتنه شهڕی خوێناوی ناوخۆوه لهسهر سامان وسهروهری 
			، تا ڕوخانی بهعس له 2003دا لهڕیر زهبری دهرکی دا و دیسان تهبایی 
			کردنیان له سهردێوێکی تری سامان و سهروهری ، بهههموو سهربوردی 
			مێژوهکهوه ،تاههنوکهدهسهڵاته( دوشهقوله)کوردیهکه ،لهماوهی 
			بیست ساڵی تهمهنی دا ، جگهله جێکهوتهیهکی مۆلهق له دهستوری 
			نوێی عێراقێکی دهڵهمهیی دا ، هیچ جۆرێکی تر له شهرعیهتی دهسهڵاتی 
			ڕههای نێو دهوڵهتی نیه.} 
			 
			ــ ئه م مێژووه ههندێک ئهنجامگیری پێ ڕاگهیاندین : 
			 
			* له مهنجهڵی دهسهڵات دا، ( پارتی) و ( یهکێتی) دوکهله سهری 
			بهران بون ، جێگهیان بهیهک نهدهگرت . 
			* بۆ چهسپاندنی دهسهڵات ؛ سامان و دارایی، گرنگترین ئامرازێکه . 
			* ههرودو زلحزبهکه ، پاره و سامان شهڕی پێکردن و ، ههمان شتیش یهکی 
			خستنهوه .  
			*دهسکهوتی ماڵی گومرگی ( ئیبراهیم خهلیل) لهبهشه زهوی بن دهسهڵاتی 
			پارتی ، شهڕی نهگریسی ناوخۆی درێژهپێدا. 
			* وهرگرتنی رێژهی 17% ( لهسهداحهڤده)ی بودجهی سامانی گشتی عێراق 
			، دیسان ههردو کیانی یهکخستهوه . 
			 
			ــ پێهاته و سلوک و سهرهنجامیان :  
			لهگهڵ جیاوازی سهرهتایی ههردو حیزبی ( پارتی) و (یهکێتی) دا ؛ وهلێ 
			هاوئامانجی ،لهئێستاوه بۆ ئاینده یهکی تر، زۆر سهیرو سهرسوڕهێنهر 
			پیکهاتیان بهرهو جوت بون و هاوشێوهیی دهبات . 
			 
			چۆن؟ 
			 
			لهههردو باری جهنگ و تهبایی دا ، لای ئهمان ، مهبهست چهسپاندنی 
			دهسهڵاته . 
			بابهتی جهماوهرو ڕهشهخهڵک ، به ههمیشه سوتهمهنی جهنگ و 
			قوربانی بهرژهوهندیهکانی حیزب بون . 
			لێرهوه جهماوهردهبێته ئامڕازێکه ، بچوک تره له مهبهستی خودی 
			حیزب . 
			 
			جیاوازی ههردو حیزب لهسهرهتاوهیه، ئاشبهتاڵ یاخود ههرهس دهسپێکێکی 
			نوێ یه بۆ ههردو حیزب . 
			 
			( پارتی) له سهرهتاوه حیزبێکی ئۆردوگانشین بو ، له ئۆردوگاکانی ( 
			کهرهج) و ( زێوه) و شوێنهکانی تری ئێران ، زۆر بهکزی و بێکاریگهری 
			لهکوردستانی باشور دهردهکهوت لهبونێکی ئیدیعایی لهناوچهی 
			بادینان دا ههبو ، بهغیلیهک نهبو بهزهبرو توانای شۆڕشگێریهکهی 
			ببرێت ، عهشیرهتێکی سهقامگیر لوێدا پێیهکی لهناو دهوڵهت دابو 
			پێیهکی لهناو پارتی دابو ، ناوی خۆی دهنا پارتی و لهسهر خوانی دهوڵهت 
			زوخی ژیانی خۆی وهردهگرت (ههمیشهعهشیرهت واژیاوه ، پارتیش نهئهجیندای 
			عهشیرهتی خۆی دهشارێتهوه نه هیچ ناکۆکیهکی ههیه لهگهڵ 
			ستراکتۆری عهشیرهت دا). 
			 
			( یهکێتی) لهو کاتهوه پهیدا بوو به ئایدۆلۆژیای دژ به عهشیرهت 
			و چهپگهرا دهستی پێ کردو ڕسکاوی ناوچهکانی کوردستانی باشورو لهناوچهی 
			سۆران دا هێزێکی پڕکارا بوو ، هیچ سهرو ساختێکی وههای له گهل ژیانی 
			دهری کوردستان و ماڵ وخێزانداری نێو ئوردوگا کاندا نهبوو تا دوای ئهنفال 
			. زۆر کاراو پڕکاریگهر بو لهوێدا ،بون و زهخمی خۆی له چالاکیه 
			شۆڕشگێڕیه چهکداریهکهی وهردهگرت و لهڕوی هێزو تواناوه باڵا 
			ترین هێز بو له ههر حیزبێکی بچوکتری پارتی و بهپارتیشهوه . 
			 
			ئهی چی بو ، لهدوای ڕاپهڕینهوه وای کرد . ( پارتی) له حیزبێکی 
			ناکارای ئوردوگا نیشینهوه بهرهوه باڵاتر بچێت و سهرهنجام ههنوکه 
			( یهکێتی) بکاته بچوک و پاشکۆی خۆی ؟ 
			لهوانهی دهتوانین ههندێکی دهستنیشان بکهین: 
			 
			ــ لێ زانین له نرخ وژمارهی دهنگهدهرو بهههندگرتنی گهمهی ههڵبژاردن 
			. 
			ــ پیاده کردنی ستراتیژێک له بهههند گرتنی سامان و دارایی دا ، ئهویش 
			به گرتنی گهروی گومرگی ( ئیبراهیم خهلیل) قۆرغ کردنی بۆ (پارتی) خۆی 
			؛ وهکوبهشێکی گرنگی ئهو ستراتیژه . 
			ــ لهبهر ئهوهی (پارتی) له دروست بونی دوای ههرهسهوه ، 
			حیزبێکی ئوردوگانشینی ئهو دیوی سنوری نێو دهوڵهتی ئێران بو ، زۆر 
			ئاسایی ڕاهات بوو له گهڵ گرێبهستی دهوڵهتانی ترو وابهسهتهیی 
			کردن ، (پارتی)ههست به هیچ رێگرو سنوڕێکی حهرامکراو ناکات لهو 
			بوارهدا ، یان ڕونتر بڵێن لهسهرهتاوه شهرمێکی نهماوه له دهست 
			تێکهڵ کردن به دهوڵهتی دراوسێ و ههرلایهکی تری دهوڵهتی، ئهوانه 
			له فهرههنگی حیزبهکهدا ناکهنه خیانهت و ناپاکی ، کاری ڕهواو 
			ڕهواجداری سیاسین. 
			ــ لهشۆڕشی ئهیلول و دوای ههرهسهوه ، سامان و دارایی نرخی گرانی 
			خۆی بۆ( پارتی) ئیپات کرد بو ، دهیزانی چۆن ، سامان و دارایی پڕاو پڕ 
			جێگای خهباتی چهکداری و مێژوی پیرۆزی جهنگاوهری پێ بکڕێتهوه ، بهپێچهوانهی 
			یهکێتیهوه ، که سهرمایهی بونی خوێ زیاتر خهبات و چالاکی یه چهکداریهکهوه 
			بهدهستهێنا بوو ، کهمترێک له دارایی و سامانهکهی . 
			 
			ئهمانهو ڕهنگبێ ههندێک هۆی تریش ، لێرهدا بچوکترن لهباس ، ئهمانه 
			دوای ڕاپهڕین بونه هۆی بهردهوام گهوره بونی( پارتی) لهسهر 
			حسابی (یهکێتی) ، دواترو ههنوکه گهیاندویهتیه سهر سهپاندنی ئهجینداکانی 
			خۆی بهسهر ههمو لایهک دا بهبێ جیاوازی . 
			 
			( یهکێتی) بۆ ئێستاکه له ههوڵی چهسپاندنی دهسهڵات و بهرژهوهندیه 
			تایبهتیهکانیهوه ، هاوئامانجه لهگهڵ ( پارتی) دا ، وا خهریکه 
			بهرهوه هاوشێوهبونی پارتیش دهچێت ، وهلێ رۆژ بهڕۆژ جێگه 
			ڕابوردوهکهی خۆی چۆڵ دهکات بۆ لایهکی تر . 
			 
			چونکه بهردهوام جوت دهبێت لهسهر فۆڕمی چهسپاوی ( پارتی) ؛ لهو 
			جێگهیهوه نیگهرانی ئهندام و ههواداره سهرهتایی و ڕاستهقینهکانی 
			( یهکێتی) دهستی پێکرد ؛ له شێوازهکانی بهرهی ڕیفۆڕمخوازو ، 
			دواتر بزوتنهوهی گۆڕان و زۆر توێژو گروپی تری بهجێماو ی ناو ههناوی 
			ئێستاکهی .  
			 
			( پارتی) حیزبێکه بهو جۆره پێکهات و ستراکتۆرهی خۆیهوه ئهندام و 
			ههوادارانی لهبهر ههرهۆیهک بێت بهو شیوه قهبوڵیانه . 
			بهجۆرێک پارتی وهکو ئهو کهشتیه وایه سهرنشینهکانی رازین بهخودی 
			کهشتی و ناخوداکهی . ههروهها ڕازین به ههمووئامانج و گهشتێکی ئهو 
			کهشتیه. 
			 
			بۆیه ناکۆکی دولهتبون و جیابونهوه دوره لهپارتی یهوه ، ئامانج 
			له(پارتی) دا خودی (پارتی) خۆیهتی وهکو مهبهستێک ،ههرداوایهکی 
			نهتهوهی و مافخوازیهک دهکاته سهفهرو گهشتی وهرزی کهشتیهکهبه 
			ناخوداو سهرنشینهکانیهوه ، منهت و مهسرهفیکیشه لهسهر ئهستۆی 
			جهماوهرو میلهتی چاوهڕوانی گوێ بهندهرهکهی . 
			 
			نمونهی (کهشتی) شتێکی تریشمان پێ دهڵێت :  
			لهوێدا جۆرێک لهچهسپین و دهزگابون ههیه له(پارتی)دا ، رۆژێک له 
			کهنارو بهندهری ئۆردوگایهک دا لهنگهر دهگرێت ، ئێستا له میناو 
			بهندهری پایتهختێکی کوردی دا یه ، نازانین سبهینی کوێ دهبێت بهنسیبی 
			سهفهرهکانی ، گرنگ سهلامهتی کهشتیهکهیه. 
			 
			وهلێ (یهکێتی) ئایۆلۆژیاو ئامانج سهری پێ کردبون بهیهکدا ، دهزگابون 
			گران بوه بۆ پێکهاتهکهی بهتایبهت سهرقافڵهچی کاروانهکهی ئهستێرهی 
			ڕینیشاندهری بریتی بون له سهرکرده ئازادی بهخشهکانی وهکو ناسرو 
			عهرفات وئهسهد و ماو جیڤاراو کاسترۆ ، کهههمویان لهو سهرکردانهن 
			که دهزگابونی دهسهڵاتیان بهمهرگ و چهق بهستن زانیوه ، ( یهعقوب) 
			یانه تهنها (یوسف)ێکی خۆیان کردووه به جێ نشین ،بهههوای خودو ههستی 
			خود ڕیگای ههڵبژاردووه ، ئیتر ههرگیز چهسپین و دهزگابون به کیان 
			و بونی ( یهکێتی) یهوه نهنوساوه . 
			 
			لهدوا باری یهکێتی دا که دهیهوێت ببێته دهزگاو چهسپاوێک ، 
			وێنهی دهزگا سهرکهوتووهکهی ( پارتی) دهخوازێت بکاته( ماکێت)ێک 
			بۆ پێکهێنانی (یهکێتی)یهکی دهزگایی . 
			ئهویش فۆڕمی خێزان و بنهماڵهیی یه بۆ هاو شێوهبونی ( پارتی) ؛ ( 
			یهکێتی) هیچ سێو دویهکی نههێشتۆتهوه بۆ لادان لهم ڕاستیه . 
			زۆرناکۆک و ناتهبا، تهواو پێچهوانهوهبهسهرهتای دروست بونی خۆی 
			. 
			 
			لێرهوه دهگهڕێینهوه بۆ ئهم زروفهی توڕهیی شهقام و داواکانی 
			ئۆپۆزیسیۆن ،بۆیه تهنها به پێوانهی لایهکی دهسهڵات که ئهویش ( 
			پارتی) یه زوربهی پێوانهکان دهپێورین ، چونکه زوربهی ئهجیندهو 
			بڕیاری ئهوه که دهگشتێنرێت بهسهر جهماوه رو ئۆپۆزیسۆن وبهشێکی( 
			یهکێتی) یهک کهماوهته و لهگهڵی دایه له دهسهلات دا . 
			ئاخۆ بۆچی خهلکی زیاتر له( پارتی) پڕ وبهداخن ؟!! 
			 
			لێرهوه ههندێک وهڵامی ئهو پرسیارهیان وهردهگرن ، که له سهرهتای 
			ڕوداوهکانی دوای 17/2وه دهیان کرد . 
			 
			بهڵام هێشتا پرسیارێک لهدوی وهڵام داماوه . 
			 
			بۆچی دهسهڵات خهمسارده بهرامبهر بهداواکان ؟ 
			 
			چونکه دهسهڵاتێکه ، زیاترله تهعین کراوێک دهچێت لهبان خۆیهوه 
			،ههڵبژاردن وهکو ئارایشتی تهعین کردنی لێ ماوهتهوه . 
			دهسهڵاتێکه دهست ودامانی تهعینکارێکه ، هیچ منهتی نهماوه به 
			جهماوهری ههڵبژاردنهکهی ؛ ههڵبژاردن تهنها بۆ تهعین و چهسپاندنی 
			زۆرینه بوو ، ههردوای ئهو ڕۆژهش گاریگهری خۆی کۆتایی پێ هێنا . 
			 
			حیزب به جۆرێک لهشهرعیهتی زۆرینهوه ،لهگهڵ (بودجه)و دهسهڵاتهکانی 
			سهرۆکایهتی( ههرێم) و (حوکومهت) و (پهڕلهمان) دا دهڕوانێت . 
			لهباری ئاشتی و نائاشتی دا ، کهمینهی ئۆپۆزیسیۆن و جهماوهری توڕهی 
			شهقامهکان ، بێ کاریگهر دهبینێت ، لهسهر بنکهی دهسهڵاتی خۆی . 
			ئیتر ههرچی توڕهیی و ناڕهزاییهکی جهماوهره بهبیدعهی وهرگیراوی 
			دهوڵهته عهرهبیهکان و دهستی بیانی دهخوێنێتهوه . 
			 
			کهشتی دهسهڵات تهنیشتی به بهبهندهری ئارام کراوی پایتهختهوه 
			نوساندووه ، له توڕهیی شهپۆله دورهکانی دهریا ناترسێ !!!  
			___________________________________ 
			پهراوێـز: 
			*(پڕۆڤاید 
			کۆمفۆرتهبڵ) یاخود ــ زونی ئارام ــ بههۆی ڕوداوی کۆڕهوی بههاری 
			1991ی کوردهکانی عێراقهوه هێنرایه بون . بهپێی بڕیارێکی نهتهوه 
			یهکگرتوهکان بۆ گهڕاندهنهوه و پاراستنی کورده ههڵاتوهکان لهدهست 
			زهبروزهنگی ڕژێمی هاری بهعس ، که له سهر سنورهکانی ئێران و 
			تورکیا دابون ، ئهو زونه لهسهر مۆدیلی ئهمریکی پێکهێنرابو ، ئهوهی 
			بۆ پاراستی هیندی یه سورهکانی دانیشتوانی ئهسڵی ئهو ووڵاته ، یان 
			بۆ جۆری گیاندار و پهلهوهرو ئاژهڵێک کهمهترسی قڕ بون و لهناوچون 
			بیانگرێتهوه ؛ بهوشێوهیهش لهو ساڵهدا بۆ کوردهکانی عێراق ئهو 
			جۆره ژینگهیه سازێندرا بۆ مانهوهسهقامگیری ژیانیان ، دواتر دهسهڵات 
			و حوکومهتی دیفاکتۆی کوردی لێ هاته بهرههم 
			.  
			
			  
			
			  
			
			
			8\4\2011 
			- سلێمانی  
			
			
			ماڵپهڕی سهعید عارف باپیر  
			
			  
			
			  
			
			  
			
			  
			
			  
			
			  
			
			  
			
			  
			 |