١٨\٥\٢٠١٣
ژارگۆن.
عەبدولموتەڵیب عەبدوڵا
(١٢)
خوێنەرى ناوەکى/ شاراوە.
لەبەر ئەوەى بوونى کارى ئەدەبى لە نزیکبوونەوەى دەق و خوێنەر خۆى
هەڵدەگرێتەوە، بۆیە ئەرکى خوێنەر ئەرکێکى کاتى نییە، بەڵکو ئەرکێکى
جەشتالتیانەیە و بە کۆى کارە ئەدەبى و هونەرییەکەوە بەندە، واتە لە
گشتەوە دەستپێدەکات و پاشان شۆڕ دەبێتەوە بۆ ناو وردەکارییەکانەوە.
ئەرکێکى دیکەى خوێنەر دەوڵەمەندى ئەزموونە، واتە ئەزموونى کەڵەکەکراوى
پێش خوێندنەوە، چونکە لە رێگاى ئەو ئەزموونەوە دەتوانێ رۆڵ و بوونى
هوشیارانەى خۆى لە دەقدا پراکتیزە بکات.
چەمکى خوێنەرى شاراوە، یان ناوەکى بەپێى رەخنەگرانى هاتنە وەڵامى
خوێنەر، لەوانە ئایزەر بەو خوێنەرە گریمانکراوە دەگوترێت، کە دانەر
لەکاتى نووسنى دەق شاردوویەتیەوە (بە ئاگاییەوە بێ یان بێ ئاگا) بەو
مانایەش بوونێکى ماددى نییە، بەڵکو لە کۆمەڵێک رەهەندى مەعنەوى و
کلتورى و هونەرى پێکهاتووە، دانەر لە کاتى نووسینى دەق وێنەیەک لە
شێوەى خۆى دروست دەکات و وێنەیەکى دیکەش لە شێوەى خوێنەرانى، دانەر
خوێنەرێکى تەواو دروست دەکات وەک چۆن دووبارە خۆى لەنێو دەق دروست
دەکاتەوە.
ئایزەر چەمکى خوێنەرى شاراوە لە چەمکى (نووسەرى شاراوە-ى واین بۆس
Wayne Both) وەرگرتووە، نووسەرى شاراوە لاى
(واین بۆس) بوونێکى ماددى نییە، بەڵکو وێناکردنێکە خوێنەر لە مێشکى
خۆیدا دروستى دەکاتەوە، کاتێک کتێبێک یان نووسینى نووسەرێک لە نووسەران
دەخوێنێتەوە. بەڵام خوێنەرى شاراوە یان ناوەکى وەک چەمک ئەسڵى ئەو
خوێنەرەیە، کە دەکەوێتە نێو بونیادى دەقەوە، ئەگەرچى ناشێ لەگەڵ هیچ
خوێنەرێک وەک یەک بێتەوە، بەڵام پەیوەندییەکى جێگیرى بە خوێنەرى
حەقیقییەوە هەیە، تا ئەو سنورەى، کە ناکرێ خوێنەرى شاراوە بەبێ
ئامادەگى خوێنەرى حەقیقى و پێشکەوتنە مێژوویى هونەرییەکانى وێنا بکرێت.
هەر بە پێى ئەو بنەما هونەرییانەشەوە خودى خوێنەرى حەقیقى دەگۆڕێ بۆ
خوێنەرى ناوەکى. خوێنەرى ناوەکى، شاراوە هەڵگرى وەزیفەیەکى زیندووە،
خوێندنەوە جۆراوجۆرەکان لە رێگاى کۆمەڵێک پەیوەندییەوە لەیەک نزیک
دەکاتەوە، واتە هاوپەیوەندییەک لەنێوان خوێندنەوە جیاوازەکان دروست
دەکات و بەراوردى نێوانیان دەکات و بۆ شیکردنەوە ئامادەیان دەکات،
لێرەدا خوێنەرى ناوەکى وەک بونیادى دەق و وەک کردەى بونیادنان رۆڵ
دەگێڕێ.
وەک بونیادى دەق، دەشێ گریمانەى ئەوە بکەین، کە هەموو دەقێکى ئەدەبى بە
رێگایەک لە رێگاکان هەڵگرى دنیابینییەکە، کە دانەر پێشەوایى دەکات (هەڵبەتە
ئەو رۆڵە هەر تەنها پەیوەندى بە دانەرەوە نییە)، کارى ئەدەبیش هەر
تەنها پارچەیەکى رووتى دنیاى پێدراوەکان نییە، بەڵکو دەق لە رێگاى ئەو
ئامرازانەى دەکەونە بەر دەستى، پێشەوایى دنیایەکى تایبەت بە خۆى دەکات.
لەبەر ئەوەى دنیاى دەق بە نسبەت خوێنەرە شیاوەکان پلەى گۆڕاوى هەیە (ئەو
پلە گۆڕاوانە بە نسبەت هەر خوێنەرێک جیدییەتى خۆى هەیە) بۆیە لەسەر
خوێنەران پێویستە بۆچوونى نوێى خۆیان لەو هەلەدا دیارى بکەن، لەگەڵ
ئەوەشدا ئەو بارە ناشێ لە خودى دەقدا ئامادەیى هەبێ، چونکە گۆشەیەکە بۆ
بینینى دنیاى وەک یەک. نابێ خوێنەر بەشێک بێ لەو دنیایە. بەڵکو وەک
کردەى بونیادنان پێویستە خوێنەر لەو دنیایە بکەوێتە نێو رووداوەوە،
واتە دووبارە بەشدارى بونیادنانى ئەو دنیایە بکاتەوە، بەو مانایەى کە
دەق وەک رووداو لەگەڵ خوێنەر بەرجەستە بێ و خوێنەر لە رێگاى ئەو
رووداوە تەماشاى بۆ شتانێک دامەزرێنێ، کە شاراوەن و لە رێگاى
خوێندنەوەوە کەشف دەکرێن. سەرەڕاى ئەوەش پێویستە ئەو تێڕوانینە تواناى
ئەوەى هەبێ، هاوگونجانێ لەنێوان هەموو خوێنەرە جۆراوجۆرەکان دابمەزرێنێ.
کەواتە خوێنەرى ناوەکى وجودێکى حەقیقى نییە، بەڵکو وجودى لە
بەرجەستەکردنى کۆمەڵێک بۆچوونى نێو (دەقى خەیاڵى خۆى) دایە، لەوێوە
هەوڵدەدا بگاتە خەیاڵى دەق، بەمجۆرە خوێنەرى ناوەکى لە دەقدا خودى خۆى
تۆمار دەکات. کەواتە خوێنەرى ناوەکى رۆڵێکە لە دەقدا جێبەجێ دەبێ و
هەموو خوێنەرێکیش تەحەمولى دەکات. لێرەدا خوێنەرى ناوەکى دەبێتە خاڵى
وەڵامدانەوەى کارى ئەدەبى و بونیادى مانا لە رێگاى کردەى تێگەیشتنەوە
بەرجەستە دەکات.
______________________________________
•
ژارگۆن.- ١١ -:
www.emrro.com/jargon11.htm
•
ژارگۆن.- ١٠ -:
www.emrro.com/jargon10.htm
•
ژارگۆن.- ٩ -:
www.emrro.com/jargon9.htm
•
ژارگۆن.- ٨ -:
www.emrro.com/jargon8.htm
•
ژارگۆن.- ٦ ،
٧ -:
www.emrro.com/jargon6u7.htm
•
ژارگۆن.- ٥ -:
www.emrro.com/jargon5.htm
•
ژارگۆن.- ٤ -:
www.emrro.com/jargon4.htm
•
ژارگۆن.- ٣ -:
www.emrro.com/jargon3.htm
•
ژارگۆن.- ٢ -:
www.emrro.com/jargon2.htm
•
ژارگۆن.- ١ -:
www.emrro.com/jargon.htm
ماڵپەڕی عەبدولمتەلیب عەبدوڵا
|