چەند کورتە پێشبینییەک لەسەر

ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی کوردستان و چارەنووسی ینک.

   
عەلی مەحموود محەمەد

بە پێی بۆچونی زۆربەی چاودێران هەڵبژاردنی ئەمجارەی کوردستان ، هەڵبژاردنێکی گەرم و گوڕ و بانگەشەیەکی دەست نەپارێز دەبێت ، نەخشەیەکی سیاسی نوێ لە کوردستان دەهێنێتە پێشەوە ، پارسەنگی هێزەکان دەگۆڕین و پارلەمانی دوای 25-7 ، پەرلەمانەکەی ئێستا نابێت ، لیستی جیاجیا بە دەنگی خۆیان نەک بە سواری هاوپەیمانیەتی کوردستانی دەچنە پارلەمانەوە ، بە دوایدا ژیانی سیاسی لە کوردستانیش دەگۆڕێت ، بزاڤی سیاسی لە قۆناغی مت بوون دەردەهێنێت ، بە دوای ئەو مێژوەوە بۆ هەمووان دەردەکەوێت ئەوەی لە کوردستان تا ئێستا بووە دیموکراسیەتییەکی درۆینە بووە .
هەندێک پێیان وایە گۆڕانکارییەکان ڕیشەیی دەبێت ، بڕێکیش پێیان وایە کەم دەبێت ، زۆربەش لەگەڵ ئەوە تەبان کە لیستی کوردستانی جارێکی دیکەش بۆ 4 ساڵی داهاتوو سەری حکوومەتی کوردستانیان بە دەستەوە دەبێت ، وەلێ کۆنترۆڵی کۆمەڵگا و دوورینەوەی دەمەکانی بۆ هەتا هەتایە لە دەست دەدات.

گۆڕان بە چ ئەندازەیەک.

مەبەست لە گۆڕان لای من گۆڕان لە نەخشەی سیاسییە ، نەک گۆڕان بە مانا کۆمەڵایەتی و ئابووری و فەرهەنگییەکەی ،چونکە پێشبینی ئەوە ناکرێت لە ماوەی نزیکی ئایندە گۆڕانی ڕیشەیی ئابووری و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی بەدی بێت ، سەبارەت بەگۆڕانی سیاسیش مەبەست لە هاوکێشە سیاسیییەکانە ئەوا گۆڕانێکی ڕێژەیی دەبێت لە دوو لاوە خۆی دەبینێتەوە :

- هێزەکانی ناو پارلەمان

لە بری دوو لیست وەک لە هەڵبژاردنی پێشوو ڕویدا ، ئەمجارە چەند لیست ئامادە دەبن ، پێشبینییەکان بەم شێوەیە دەبن :

- لیستی گۆڕان کە پێشتریش لە پارلەمان هەبوون هەر لە ژێر چەتری لیستی هاوپەیمانییەتی کوردستانی بە پێی وتەکان 13 کورسیان هەبووە ، ئەمجارە ئەو ژمارەیە یان هەندێک زیاترەوە دەهێننەوە وەک لیستێکی سەربەخۆ کاردەکەن ، ئەم لیستە بە حوکمی ئەوەی پێیەکیان لەناو دەسەڵاتدا ماوە و متمانەیان بە خۆیان هەیە وەک لیستێکی بزێو مامەڵە دەکەن ، دەست لە هیچ ناپارێزن ، بە ناچاری دەسەڵات وا لێدەکەن خۆیان بگۆڕن.

- چوار حیزبەکە کە پێشتر 17 کورسییان هەبوو ، ڕۆڵی سیاسییان کارا تر دەبێت ، وەلێ بە کۆمەڵێک هۆوە ژمارەیەک کەمتر کورسی دەهێننەوە گرنگترینیان بریتین لە :

- جاری پێشوو یەکیان لەناو هاوپەیمانیەتی کوردستانی دەنگەکەی مسۆگەر بوو ، ئەوەی دیکەش لە دەرەوە زۆرێک لە ئەندامانی لایەنەکەی ناو هاوپەیمانییەتی دەنگیان پێیدا ، بەمەش ژمارەی خۆیان زیاتر دەنگیان بە دەست هێنا .

- بوونی بزووتنەوەی ئیسلامی وەک لیستی ئیسلامی ژمارەیەک لە دەنگدەرانی دوولایەنە ئیسلامییەکە کە بۆ خۆیان ڕادەکێشێت ، بزووتنەوەی ئیسلامی بە براوەیی دەردەچێتە دەرەوە ، ژمارەیەک کورسی بە دەست دەهێنێت ، بوونی کاکە حەمە و کاک قادر عەزیز لە ناو ئەو هاوپەیمانییەتیە ژمارەیەک لە ئیسلامی مولتەزم دوور دەخاتەوە لە دەنگدان بۆ ئەو لیستە .

- هاوکات لەناو لایەنگرانی سۆسیالست و زەحمەتکێشانیش هەمان سیناریۆ دووبارە دەبێتەوە .

- ئیسلامییەکان ئەم باجە بە چەند هۆیەکەوە دەدەن ،گرنگترینیان بریتین لە :

- خۆیان لە ژێر جامانەکەی کاکە حەمە بشارنەوە ، بۆ ئەوەی لە لایەن دەسەڵاتداران و ئامەریکاوە پەلامار نەدرێن ، لە 10 کورسی یەکەم سێیان بۆ سۆسیالست وزەحمەتکێشانە .

- ڕۆڵی ئێران لە نزیککردنەوەیان ، لای ئێران کاکە حەمەیەکی نا ئیسلامی لە پێشترە لە ئیسلامییەکی سیاسی سوونی .

- وەفادارییەک بۆ هاوپەیمانییەتی چوار قۆڵی ، بەمەش ئیسلامییەکان سەلماندیان وەفادارن لە هاوپەیمانییەتی .

- چەپەکان "ئازادی و عەدالەتی کۆمەڵایەتی " کە پێشتر 4 کورسیان لە پارلەمان هەبوو ، ئەمجارە بۆ (2 - 3 ) دادەبەزێت .

- ینک و پدک وەک پارتی گەورە دەمێننەوە ، حکومەت لەگەڵ هاوپەیمانەکانیان لە دەرەوەی خۆیان پێک دەهێنن ،بەهۆی بوونی لیستی جۆراو جۆر و 11 کورسی کەمە نەتەوایەتییەکان ، کە ئەو کوورسیانە بەشێکی زۆریان گرنتی ئەوانن ، بێکێشە و بە زۆرینەی ڕەهاوە حکوومەت پێک دەهێننەوە ، بەڵام :

- گۆڕان لە هەژانی دەسەڵاتیانەوە دەستی پێکرد ، لەم هەڵبژاردنەیا بۆیان دەرکەوت چارەنووسیان نادیارە ، بۆیە دوای هەڵبژاردن هەموو هەوڵەکانیان دەخەنە گەڕ بۆ ئەوەی مسباقییەت بگەڕێننەوە،ئەگەری ئەوەش بەهێزە لەسەر دانانی بەرهەم ساڵەح ڕێک بکەون ، بە قازانجی مانەوەیان گۆڕان بکەن .

- ئەو کێشانەی مایەی چارەسەرن وەک شەفافییەت و کۆنتراکت و دابەشکردنی دەسەڵات و بودجەی پارتەکان و ... هەوڵی چارەسەرکدنی دەدەن ، ئەوانەشی وەک چارەنووسی بێسەروشوێنان و قوربانیانی شەڕی ناوخۆیی و تاوانکاران و ..... وەک خاڵی ئیحراجی هەر دەمێنێتەوە .

- پێش هەڵبژاردن هەردوو پارت وا نیشان دەدەن کە ڕێککەوتنامەکەیان هاوتایە وەک دوو لایەنی بەرامبەر ، وەلێ دوای هەڵبژاردن بە پێی ژمارەی کورسییەکانی لیستی گۆڕان باڵی تاڵەبانی حیسابی کەمتری بۆ دەکرێت لە هاوپەیمانییەتیەکە ، چەندە باڵی گۆڕان کورسی زیاتر بهێنێتەوە ئەوەندە لاکەی دیکەی ینک کێشی لە هاوکێشە سیاسیەکان دێتە خوارەوە، هەرچەندە ینک "باڵی تاڵەبانی " و پدک لێرە بەولاوە تا مەودایەکی زۆر چارەنووس و بەرژەوەندییەکانیان پێکەوە گرێدراوە ، پارتیش بەهۆی ئەوەی تاڵەبانی باجی تەنازولات بۆ ئەو دەدات ، لە بەشی خۆی زیاتری دەداتێ .

- بردنەوەی باڵی گۆڕان لە پارێزگایەک وەک سلێمانی ، دیسانەوە بومەلەرزەیەک سیاسی دێنێتە ئاراوە ، لە یادمان نەچێت ئیسلامییەکان ئەگەر ژمارەی دەنگی زیاتریش بهێننەوە ، بەڵام لەبەر ئەوەی ناتوانن زۆرینە لە پارێزگایەک بە دەست بهێنن ، وەک هێزێکی ناوچەیی دەردەکەون و هێزەکانیان پەرتە " ئەگەر بە هەمووەوە لە پوازی هەڵەبجە ، سەید سادق ، عەرەبەت ، خورماڵ ، سیروان ببنە هێزی یەکەم ئەوە شتێکی یکەیە "، وەک لیستی گۆڕان مەترسییان نابێت بۆ سەر دەسەڵات ، بردنەوەی لیستی گۆڕان لە پارێزگایەکی وەک سلێمانی تەواوی هەرێم دەکەوێتە ژێر ڕەحمەتیانەوە ، هاوکات بە ئیدارەی سەربەخۆ دەتوانن نموونەیەکی دەسەڵاتدارییەتی جیا پێشکەش بکەن " ئەمەش بەهۆی بوونی قەزاو ناحییەکان زەحمەتە ، هاوکات ئیسلامییەکانیش لە کۆتاییدا بۆ لای دەسەڵات با دەدەنەوە "، هەرچەندە بەرەی گۆڕان لەگەڵ باڵی تاڵەبانی دەموچاوەکان زۆربەیان کۆپی یەکترن و شەریکە بەشی ناشرینییەکان دەسەڵاتن ، هەرچی بۆ لیستی گۆڕانە ئەگەر خەڵکانی دیکەش بن لە دەرەوەی خۆیان ، ئەوا تاڵەبانیش هانای بۆ زۆر لە دەموچاوی دەرەوەی پارتەکەی بردووە و کەسانێکی هێناوە لەبەرچاو جەماوەر ناشرین نین.

ینک چی بەسەر دێت.

هەڵبژاردن دووا شەڕی هەردوو بەرەیە ، باڵی تاڵەبانی ناتوانن لیستی کوردستانی بکەنە سەنگەری شاردنەوەی هێزیان ، هێزی ئەوان تەنها لەبێهێزی ڕەقیبەکەیانەوە دەردەکەوێت کە لیستی گۆڕانە ، چەندە لیستی گۆڕان ژمارەی کورسی زیاتر بهێنێتەوە ئەوەندە کێرڤی باڵەکەی دیکە لە هاوکێشە سیاسیەکان دێتە خوارەوە ، دوای هەڵبژاردن هەق و حیسابەکەی لەگەڵدا دەکرێت .

هەڵگرتنی هەق و حیساب بۆ دوای هەڵبژاردن لە لایەن پارتییەوە ، تەسەڕوفاتێکی زیرەکانەیە ، ئەوان لەوە گەیشتوونە تازە ینک ناتوانێت منافسی ئەوان بێت ، بە هەڵگرتنی هەق و حیساب بۆ دوای هەڵبژاردن پشتیوانی باڵی تاڵەبانی دەکەن لە ململانێ لە گەڵ باڵی نەوشیروان .

لە ئێستاوە هەنگاوەکانی ئینشقاق دەستی پێکردووە ، هەنگاوی یەکەم بە پاکسازی سەرانی لایەنەکەی دیکە ، بڕینی موچە و لێسەندنەوەی ئیمتیازات ......، بەستنی پلۆنۆم کۆتایی بە یەکێتی ناو یەکێتی دێنێت ، لەو کاتەوە ئیتر پەیوەندی تەنزیمی ئەو دوو لایەنە دەقرتێت و کۆتایی پێدێت .

کە هەردوولا وەک دوولایەن دەردەکەون ، ئیتر وەک هەر پارتێکی سیاسی هەر لایەک گیرۆدە دەبێتەوە بە کێشمەکێشی نوێوە ، بە تایبەت باڵەکەی نەوشیروان کە توێژی خوێنەواران و یاخی و سەرکێشەکانن ، زووتر گیرۆدەی کێشەی ناوخۆیی و ململانێ دەبنەوە ، ئەگەر هانا بەرنەوە بۆ ناوی کۆمەڵە و ڕەمزە چەپگەرەکانی وەک ئارام و خاڵە شهاب ، ئەوا لە داهاتوو فراکسۆنی فکری جیاجیاش لە ڕیزەکانی سەر هەڵەداتەوە .

بەڵام ئایا چارەنووسی ئەم باڵەش بە چارەنووسی ئاڵای شۆڕش ناگات ؟، ئەمە ئەو پرسیارەیە نەخشە و پلانی ئەم بەرەیە لە داهاتوو دیاریدەکات لە ئێستاوە زووە وەڵام بدرێتەوە ، تاڵەبانیش ئەوەندە تەمەنی نەماوە بەڕەکە لە ژێر پێی ئەمانیش وەک بزووتنەوەی سۆسیالست و ئاش دەربێنێتەوە، بەهەمان شێوەش باڵەکەی دیکەش بە زویی کۆمەڵێک کەسایەتی دیار بەرهەم نەهێنێت کاک نەوشیروانیش زۆری پێ نەماوەو تەمەن لە قازانجی نییە .

لەم کێشمە کێشە یەکێتی زیاتر وەک دووباڵ خۆی نیشان دا ، کۆسرەت ڕەسوڵ هەرچەندە درووستکەرەوەی ینکە لە دوای 31ی ئاب ، بەڵام نەیتوانی سەربەخۆیی باڵەکەی بپارێزێت و مانۆڕی گونجاو لە ناو کێشمە کێشەکان بکات ، داخوازەکانی ئەو زیاتر خزمەتگوزاری و ئیمتیازاتن نەک سیاسی ، هاوکات سیاسەت و پراتیک و جەماوەری ئەو لەگەڵ باڵەکەی تاڵەبانی یەکدەگرێتەوە ، بۆیە زیزبوونەکانی کاتی دەبێت هەر دەبێت لەگەڵ مامی خۆی سیاسەت دەست پێبکاتەوە .

تاڵەبانی ئەزموونێکی گەورەی لەم تەنگژەیەی ئەمجارە کە تەواوی ژیانی سیاسی خستە ژێر پرسیارەوە وەرگرت ، بۆیە ئەوەی لەم میحنەتەیا لەگەڵیا مانەوە هەموو شتێکیان بۆ دەکات ، بەدوای دەرچونێکی سەربەرزانەدا دەگەڕێت ، لێ دوای تاڵەبانییش کێشمەکێشەکان لەناو ینک بەردەوام دەبێت ، ئەوانەی ماون جگە لە تاڵەبانی کەسیان بەرگەی باڵەکەی دی ناگرن .