جیابوونەوەی هەرێمی کوردستان لە عێراق،

سەرەتایەکە بۆ چارەسەری کێشەی کەرکوک و کێشەکانی تر.

عه‌بدوڵا مەحمود
 

لە ناوەڕاستی مانگی تەموزەو و بەدیاریکراویش لە 22 تەموزەوە تا ئێستا تەنگژەو ئاڵۆسکاوی نێوان بەغداو هەولێر درێژەی هەیە.

هۆکاری ئەم تەنگژانەش، ئەگەر زۆر نەگەرێنەوە دواوە دەتوانین بێ دودڵی بڵێن. سازانی هێزەکان و بزوتنەوە سیاسیەکان بۆ پێکهێنانەوەی عێراق، ئاڵوگۆڕی بەسەردا هاتووە، باڵانسی هێزەکان گۆڕاوە، بزوتنەوەی قەومی و ئیسلامی عێراقی لە سەرەتای کەوتنی بەعسەوە تا ئێستا، جێگاو ڕێگایەکی مناسبتری پەیداکردۆتەوەو بەهێز بووە، بزوتنەوەی قەومی کوردو هێزەکانی بەپێچەوانەوە کێرفی توانایی و جێگاو ڕێگایان لە عێراق و ناوەندی کێشمەکێشەکاندا بەرەوخوار دەڕوات.

بێگومان نائاکامی ئەمرێکا لە عێراق، لەبەرامبەر تەوژمی سیاسەت و نەخشی وڵاتانی ناوچەکەدا، بوار پەیداکردنی زیاتر بۆ ئەم دەوڵەتانە تا لەهەمیشە زیاتر ئەسپی خۆیان لە ساحەی سیاسی عێراقدا تاوبدەن، توانا پەیداکردنەوەی بزوتنەوەی میلیتانتی قەومی عەرەبی سوننە لەناو کێشمەکێشی سیاسی عێراقدا کە بەکەوتنی بەعس کەمەری شکێنرابوو، بوونەتە سەرەتایەک بۆ ئاراستەی بەهێزکردنەوەی مەرکەزو هەنگاونان بەئاقاری خۆگرتنەوەو توانا پەیداکردنەوەدا.

تێکچوونی هاوپەیمانیەتەکان لە ئاکامی گۆڕانی هێزو بزوتنەوە سیاسیەکانی ناو ئەم هاوپەیمانیەتانە لە عێراقدا بوونەتە مەبنای و دوبارە چاوخشاندنەوە بە هاوپەیمانیەتیەکاندا. بەوپێیەش دوبارە چاوخشاندنەوە بەو کەیسانەی پێشتر سازانیان لەسەر کرابوو، لەوانە کێشەی بودجە، داهاتی سامانە سروشتیەکان، پێشمەرگە، ناوچە کێشە لەسەرەکان، فیدرالی، سنور، یاسای وەبەرهێنان و .....تاد.

ئەوەی کە ئێستا لە ساحەی سیاسی عێراقدا ڕووئەدات بەرئەنجامی واقعی ئەم ئاڵوگۆڕانەیە.

دیارە لەناو ئەم کێشانەدا، کێشەیەکی سەرەکی هاتۆتەوە گۆڕێ، کێشەیەک کە مەبنای ڕێکەوتنی هەموو هێزە قەومی-دینیەکانە"عەرەبی عیراقە بەسونەو شیعی"وە، ئەویش کێشەی خەڵکی کوردستان و هەرێمێکە کە کوردنشینە.

کێشەی ناوچەجێناکۆکەکانی وەکو قەرەتەپەو خانەقین و جەلەولاو دیالە ....تاد، کێشەی کەرکوک، بەشێکن لەو کێشەیە. وەڵامدانەوەش پێیان گرێی خواردووە بە چارەسەری ئەم کێشەیەوە نەک بەپێچەوانەوە.

کێشەی خەڵکی کوردستان لەگەڵ حکومەتە یەک لەدوای یەکە قەومییەکانی عیراق، کێشەیەکی مێژوویی پر توندوتیژی بووە، مەبنای ئەم کێشەیە زوڵمی قەومی بووە، لەسەر خەلکی کوردستان. بوونی ئەم کێشەو وەڵام وەرنەگرتنەوەی بە شێوەیەکی کارسازو پێشکەوتنخوازانە، کە ستەمی میللی سەر خەڵکی کوردستان کۆتایی پێبهێنی مافی هاوڵاتی بوونی یەکسان زەمانەت بکات، سەرئەنجام بۆتە هۆی مەیدانێکی گرنگ و سەرەکی ململانی حزب و هێزەکانی بزوتنەوەی قەومی کورد و بەیەکدادانی لەگەڵ دەوڵەتە قەومیەکانی عێراق و بزوتنەوەکانیدا.

ئەمڕۆ ئەم کێشەیە، بە خۆگرتنەوەیەکی نسبی هێزە قەومی ودینیەکانی عەرەبی عێراق بەهاوکاری و هاوپشتی وڵاتانی ناوچەکە لەژێرناوی سنوردانان بۆ قەڵەمرەوی بزوتنەوەی قەومی کورددا، هاتۆتەوە گۆڕێ. چەند ناوچەو شوێن و مەسەلەیەکیش وەکو دەروازەی ئەم کێشەیە کراونەتە مەبنا.

کەم کەس و لایەن هەن، ئەم کێشەیە وەکو بەشێک لە کێشەی خەڵکی کوردستان و پەیوەندیدار بە کێشەی هەرێمی کوردستان لەقەڵەم بدەن، زۆرتر ئەم کێشانە وەکو کێشەی سنور و چەند شوێنێک تەماشادەکەن، نەک وەکو کێشەیەکی گەورەترو فراوانتر.

وە خەریکن بۆوەڵامی ئەم کێشانە لە قەرەتەپەو خانەقین و دیالەو جەلەولاوە دەست پێدەکەن، نەک لە ئەسڵی کێشەکەوە. کە کێشەی مێژووی خەڵکی کوردستانە. و ئەم کێشانەش ئەنجامی ئەون.

کێشەی خەڵکی کوردستان، کێشەی سنور نییە، هێندەی کێشەی بەڕەسمی ناسینی مافی هاوڵاتی بوونە. کێشەی خەڵکی کوردستان کێشەی قەرەتەپەو خانەقین و نییە، هێندەی کێشەی خەڵکێکە کە خوازیاری سەربەخۆیین. کێشەی نەوت و بودجە نییە، هێندەی کێشەی سەربەخۆیی وبەڕەسمی ناسینی ئیرادەی چەندین ملیۆن ئینسانە. ئەوانەی کە ئەم کێشەیان هێناوەتە خوارەوە بۆ کێشەی بودجە، پێشمەرگە، داهاتی سامانی سروشتی، فدراڵی، قەرەتەپەو ...تاد، هیچ پەیوەندیەکیان بە چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستانەوە نییە. بزوتنەوەی قەومی کورد ئەو هێزو بزوتنەوەیە کە بەکەڵک وەرگرتن لە کێشەی خەڵکی کوردستان دەیەوێت کێشەی سەرەکی خەڵکی کوردستان بکاتە بارمتەی داخوازی و قازانجەکانی خۆی و ئەم کێشە سەرەکیە بهێنێتە خوارەوە بۆ کێشەی نەوت و بودجەو داهات و .... بۆ یەکلاکردنەوەشی خەڵکی کوردستان بە بارمتەبگرێت و ڕەوانەی بەرەکانی جەنگی داهاتووی خۆیان بکات بۆ سەهمی زیاتر لە بەشداربوونی لە دەسەڵاتی ناوەندی و درێژەدان بەدەسەڵاتدارێتی تاڵانیخوازانەی لە کوردستاندا.

ئەم سیاسەت و تموحەی بزوتنەوەی قەومی کورد، هیچ تەبایەکی لەگەڵ داواو خواستەکانی خەڵکی کوردستان و هیچ پەیوەندیەکیشی بەچارەسەری کێشەی بناغەیی خەڵکەکەیەوە نییە.

کێشەی خەڵکی کوردستان، کەیسێکی تایبەت و بە مێژوویکراوی واقعییە، بە جیابونەوەوپێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ، یان بەهاتنە سەرکاری حکومەتێکی سکولاری غەیرە قەومی لەعێراقدا، وەڵام وەردەگرێتەوە.

ئەوەی تا ئێستا لای وابووە لای وایە ئەم هێزانەی عێراق دیموکراتی و سکولارن، ئەوە خەڵکی کوردستان نییە، ئەوە ئەو یەکێتی و پارتیەن، کە چەندین ساڵە دەهۆڵی عێراقی دیموکراسی و بانگەشەی دڵسۆز بوونی ئەم هێزانە بۆ خەڵکی کوردستان و مافەکانی دەکوتن. ئێستاش ئەگەر ئەم هێزە تاسەرمۆخ کۆنەپەرستانە ، مل بدەن بە چەند خواستێکی یەکێتی و پارتی لەوانەش بودجەودرێژەدان بە بەشداری پێکردنی دەسەڵاتیان لەوناوچەو شوێنانە، ئەوا پێشوازی لێدەکەن و ئەمە بە چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستان دەزانن.

لە کاتێکدا هێشتنەوەی سەهمی یەکێتی و پارتی لە دەسەڵاتی ناوەندی و قبوڵکردنی شەراکەتیشیان لە ناوچەو شوێنەکانی وەکو خانەقین و دیالەو قەرەتەپەو کەرکوک....تاد، وەکو ئەوەی چەند ساڵی ڕابردو بوویانە بەمانای کۆتاییهێنان بەکێشەی خەڵکی کوردستان نییە و نەبووە. وەلانانی هەموو ئەوکێشانەش کە یەکێتی و پارتی باسی دەکەن و کێشمەکیشان لەگەڵ ناوەند بەردەوامە بۆیان، بەمانای کۆتاییهێنان و وەڵامدانەوە نییە بە کێشەیەکی واقعی و مێژووی کە کێشەی خەڵکی کوردستانە لەگەڵ دەسەڵات و بزوتنەوەی قەومی عەرەبی بە دینی و غەیرە دینییەوە، بەسونی و شیعەوە.

ڕاستی ئەوەیە یەکێتی و پارتی ڕەبتیان نییە بە کێشەی خەڵکی کوردستانەوەو بەناحەق و لە غیابی بزوتنەوەیەکی بەهێزو ڕادیکاڵ و سەربەخۆدا خۆیان بە کێشەی خەڵکی کوردستانەوە هەڵواسیوە، لەبەرامبەریشدا تەبان لەگەڵ بزوتنەوەی قەومی و دینی عەرەبی و لەدەستوریشدا ئەوەیان قبوڵکردووە کە عێراق بەشێکە لەدنیای عەرەب و ...تاد. بەمانایەکی تر یەکێتی و پارتی چەندە لە دنیای واقعیدا بێ پەیوەندن بە چارەسەری کێشەی خەڵکی کوردستانەوە، بە پێچەوانەشەوە هێندە تەباو هاو بەرژەوەندین لەگەڵ بزوتنەوەی قەومی عەرەبی و ئیسلامی عیراقی و هەرگیز ئەوەی فەرامۆشیان نەکردووە ئەم بزوتنەوانە بوون، و هەموو هەوڵیان ئەوە بووە کە لە دەسەڵاتی ناوەندیدا هاوبەشیان پێبکەن. تەنانەت کێشمەکێشی دەیان ساڵەی بزوتنەوەی قەومی کورد لەگەڵ دەولەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق بە ڕژێمی بەعسیشەوە کە لەهەموویان دڕندەترو هەوسارپچراوتر بووە بەرامبەر بەخەڵکی کوردستان ئامادەبوون شەراکەتی قبوڵ بکەن، بەڵام ڕژێمی بەعس بەو غرورو توانایەی هەیبوو ئامادەنەبوو ئەمان بکاتە شەریکە بەشی واقعی، ئەوەی ئێستاش ڕوودەدات و بەڕێوەیە هەمان سیناریۆیە بەڵام ئەمجارە بەچکە سەدام حسێنەکان پەیرەوی لێدەکەن.

کەواتە کێشەی واقعی کێشەی خەڵکی کودستانەو چارەسەری ئەم کێشەیەش پەیوەندی بە یەکێتی و پارتی یەوە نییە، بۆیە بۆچارەسەری ئەم کێشەیە دەبێ ڕێگایەکی تر بگیرێتە بەر.

ڕێگایەک کە لەهەموو حاڵەتێکدا، کوردستان لە عێراق جیابکاتەوە. چونکە مانەوەی کوردستان بە عێراقەوە بە چارەسەری کێشەی کەرکوک و خانەقین و قەرەتەپەو دیالەو...تاد، لە چوارچێوەی عێراقدا، بەمانای بێبەشکردنی خەڵکی هەرێمی کوردستانە لەمافەسەرەتایەکانی هاوڵاتیبوون‌ و دووبارەکردنەوەی کێشمەکیشی قەومی و ئەو خوێنڕێژەیەیە کە مێژووی چەندین دەهەی عێراق و ناوچەکەی پێکهێناوە.

ڕێگای کۆتاییهێنان بەکێشمەکیشی ئێستای نێوان بەغداو هەولیر، ڕێگای کۆتایهێنان و بەرگرتن بە دوبارە بوونەوەی سیناریۆی زوڵمی قەومی و بێمافی جیابونەوەی کوردستان و پێکهێنانی دەوڵەتێکی غەیرە قەومی و سکولارە. دەوڵەتێک کە ناسنامەی قەومی نییە، دەوڵەتی هەموو دانیشتوانی هەرێمی کوردستانە بێگویدانە هیچ ئینتمایەکی ئیتنکی و دینی و مەزهەبی ...پێکهێنانی دەوڵەتێکی ئاوا زامنی چارەسەری کێشەکانی تری کوردستانە. با لە دڵی کێشمەکێشی ئێستای نێوان بەغداو هەولێردا ئاڵای جیابونەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ بکەینە پەرچەمی خەباتی ئەم دەورەیەمان.