په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌ئێمهلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

 

 ناڵە حەسەن :                                                     
مرۆڤ لە تاراوگەدا وەک ڕەشەبا وایە ، جارجارە دەردەکەوێ و وون دەبێ.

 
سازدانی : ڕابەر فاریق و سۆران عەزیز

- بەشی یەکەم -


چەند مانگێک پێش ئێستە ( ناڵە حەسەن ) ی شاعیر گەڕایەوە کوردستان ، جگە لەوەی چەند دیدارێکی لەگەڵدا کراو کۆڕێکی شیعری بۆ سازدرا ، کۆمەڵێک لە شیعرەکانیشی کۆکردنەوە و لە دوو توێی کتێبێکدا بە نێوی ( نیگایەک بەسە بۆ مردن ) بە چاپی گەیاندن ، دوای گەڕانەوەشی بۆ مەنفا ئێمە حەزمانکرد کۆمەڵێک پرسیاری ئاراستە بکەین ، سەبارەت بەو کتێبە و هەندێ پرسی تری گرنگ و پەیوەست بە شیعر . هەندێک لەو پرسیارانەی کەوا لەلای ئێمە گەڵالەَ ببوون ئەمانەن : شاعیری ڕاستەقینە بۆ ئەوەی زمانێکی مەجازی و تایبەت و جیاواز و باوگاویکراو بە خەیاڵ و مەعریفە و موزیکی یەکڕیتمی بخوڵقێنێت ، دەکرێت هاوڕەهەندی هیچ ئایدیۆلۆژیایەک بێت و بە کۆمەکی ئایدیۆلۆژیا و واقعی ئەبستراکت ، ( بەهەرکلۆجێک بێت ) بتوانن تۆوی گۆڕانکاری لە تێڕوانینی شاعیردا بچێنن ؟ خاڵە هاوبەشەکانی نێوان زمانی دەق و زمانی گوتن چین ؟ بۆ ئەوەی پردێک بدۆزینەوە بۆ تەئویلکردن لە نێوان زمان و دەق ، بۆ نێو دنیای واقع و حەقیقەت ، لەوێشەوە بۆ نێو دنیای خەیاڵ و فەنتازیا ، پێویستە چیبکەین ؟ چەند پرسیارێکی تری پەیوەست بە نێوەڕۆکی کتێبەکەیی و پرسگەلی تر ، ( ناڵە حەسەن ) بەم شێوەیە وەڵامی داینەوە .


کوردستان ڕاپۆرت : جگە لەوەی بەردەوام گرنگیت بە سیمبوول داوە هاوزەمان وێنەشت فەرامۆش نەکردووە ، لە هەموو شیعرەکانیشت دا هەماهەنگیەک هەیە لە نێوان زمانی ئاسایی و خوازا . پێت وایە تەنها شتێک کە گرنکی زۆرت پێنەداوە موزیکی دێرەکان بێت . ئایا ئەم هۆکارە بۆچی دەگەڕێتەوە ؟ ئایا ڕۆژانە کاتێکی دیاریکراوت هەیە بۆ موزیک ؟ پێتوایە نەبوونی ڕیتمێکی هاوبەش لە نێوان دێربەدێری شیعرێکدا دەبێتە هۆی کەوتنەوەی بۆشایی ؟ ئایا ئەلتەرناتیفێک هەیە لە شوێنی ( موزیک ) دابندرێت ؟


- ناڵە حەسەن : بە پێی ئەم ئالوگۆڕانەی بەسەر زمانی شیعری و پێکهاتەی شیعری دا هاتووە ، ئیمڕۆ زمان لە شیعردا لە پانتاییەکی فراوانتر و بە شێوەیەکی ڕەهاتر کاردەکات . پەیوەندی نێوان منی شاعیر لەگەڵ زمان پەیوەندییەکی توند و تۆڵتر و فرە ڕەهەند ترە . چارلس ئۆڵسن شاعیری مۆدێرنیست و هاوچەرخی ئەمریکی لە ساڵی 1950 لە نووسینێک دا بە ناوی ( Projective Verse ) یەکێتی بابەتی لە شیعردا ڕەتکردەوە و داوای سەربەخۆیی هەر کۆپلەیەک و دێرێکی کرد . ئەم نووسینەی ئۆڵسن لە ئاستێکی زۆر فراوان لەلایەن شاعیرانی ئەوکاتەی ئەمریکا پێشوازی لێکرا . ئەمە بۆ مانا دیارە بۆ موزیکیش هەروایە . وا پێویست دەکات بەم ڕەهاییە لە موزیکیش بڕوانین . موزیکی شیعر پەیوەندی بە ئاوێتەبوونی هارمۆنیای وشەکانەوە هەیە . دیارە وشەش بۆخۆی چەند دیوێکی هەیە منی شاعیر هەرجارەی مامەلە لەگەڵ دیوێکیان دەکات . وە هەریەک لە دیوەکانی وشە هەڵگری هارمۆنیایەکە ، هارمۆنیاکەش تایبەت و دیاری کراو نیە بە پێی میزاج و چەشە و مەعریفەی خوێنەر دەگۆڕێت . هەندێ جار هارمۆنیای وشەکان تێکەڵاو و ئاوێتەی یەکتری دەبن لە دێرێکدا یان لە کۆپلەیەکدا میلۆدێکی دیاریکراو پێکدەهێنن . هەندێ جاریش هارمۆنیاکان ئاوێتەی یەکتری نابن و لە میلۆدی جیا و سەربەخۆ دەمێننەوە . ئەم تێکەڵنەبوون و ئاوێتە نەبوونەی هارمۆنیای وشەکان ئەمە کەوتنەوەی بۆشایی نیە بەڵکو ئەمە هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی یەک ڕیتمیە یان ڕیتمێکی تایبەت و دیاریکراوە لە شیعردا بۆ بەرهەمهێنانەوەی چەندین ڕیتمی جۆراوجۆر و جیاواز . وە هەندێ جار هارمۆنیا و میلۆدی وشەکان دەکەونە فەزایەکی نادیارەوە ، خوێنەر لە ئاکامی بەدواداگەڕان پێیان دەگات و دەیاندۆزێتەوە . دیارە من بۆخۆم چۆن عاشقی شیعرم تا ئەندازەیەکی زۆریش عاشقی میوزیکم وە زۆریش گوێ لە موزیک دەگرم . من پێموایە زۆریش گرنگیم بە موزیکی شیعر داوە . ڕەنگە جیاوازییەکان لێرەوە بێت چ ڕوانینێک و دیدگایەکمان هەیە بۆَ موزیکی شیعری و زمانی شیعری . وە من هیچ ئەلتەرناتیفێکم پێنیە لە شوێن موزیکی شیعری . لەلای من میوزیکی شیعری ڕۆحی وشە و ڕۆحی زمان و خەیاڵ پێکدەهێنن لە شیعردا .

- کوردستان ڕاپۆرت : زمانێکی سادە نەک ( ساکار ) بەکار دەهێنیت بۆ نووسینی شیعر ، لەپاڵ ئەمەدا زۆر جار ڕووبەڕووی وشەی فەلسەفی یاخود واتای قوڕس دەبینەوە لە بەرامبەر شیعرەکانت . پێتوایە ئەم تێڕوانینەت هەڵگری جۆرێک لە پارادۆکسی بن .

- ناڵە حەسەن : من لەم ساڵانەی دوایی بۆ نووسینی شیعر زیاتر زمانێکی ئیرۆتیکیم بەکارهێناوە و گرنگیم بە بابەت و بەها ئیرۆتیەکان داوە . وە ئیشکردن لە سەر خەون و غەریزە و هەستە نەستیەکانی مرۆڤ ، ئەمە خۆی لە خۆی دا بابەتگەلێکی سایکۆلۆگیستی و فەلسەفین . ئیشکردنیش لە نێو ئەم ڕووبەرانە بە زمانێکی ئیرۆتیکی و تا ئاستێک جیاواز لە دوێنێ پێویستی تاڕادەیەک بە سادەیی و شەفافیەت هەیە . هۆکارەکەش ، ڕەنگە بەشێکی ئەوە بێت ، بۆ ئەوەی خوێنەران بە لەزەتی زیاترەوە لە کاتی خوێندنەوەی شیعرەکانم دا لە ڕامان و بەدواگەڕانەکانیان بەردەوام بن . هەر لێرەوەش پارادۆکسەکە مانا پەیدا دەکات . بەڵام بەدەر لەمانە من لە پڕۆسەی نووسینی شیعریمدا گرنگی زۆرم بە چەمکی پارادۆکسی داوە . لە نێو شیعرەکانی مندا دەستەواژەی پارادۆکسی زۆر بەرچاو دەکەوێت . نزیکەی 10 ساڵ لەمەوبەر نووسەرێکی بەرێز لە خوێندنەوەیەک بۆ شیعرەکانم نووسیبووی ( ناڵە حەسەن دەیەوێ لە ڕێگەی پارادۆکسەوە خۆی بە خوێنەران بناسێنێ ) . وە ئەمانەش هەمووی لە حالەتی نەستیەوە ڕوودەدەن ڕەنگە من دەسەلاتێکی ئەوتۆم بەسەریانەوە نەبێت . بەڵام هەرچۆنێک بێت سادەیی و شەفافیەت لە دەربڕیندا ئەوە بە مانای پێکهێنانی بەربەست ناگەیەنێت لە بەردەم قووڵبوونەوە بۆ نێو پێگە نادیارەکانی خەیاڵ و فەنتازیا .

- کوردستان ڕاپۆرت : لە دوا کتێبی شیعریت دا ( نیگایەک بەسە بۆ مردن ) کە پێکهاتووە لە سیازدە شیعر لە چواریان دا وشەی مەرگ دەبیندرێ .. ئەمە جگە لەوەی وشەیەکی ئەدرێسی کتێبەکەشت " مردن " ە . جیا لەوانە لە کتێبەکانی تریشتدا هەست بە ئامادەگی چەمکی مەرگ دەکرێت . ئایا هۆکاری ئەم چەمکە چیە لە شیعرەکانتدا ، چۆن لە مەرگ دەدوێیت ؟

- ناڵە حەسەن : چەمکی مەرگ لە نێو شیعرەکانی مندا ، هەڵگری حالەتە سایکۆلۆژییەکانی ناخ و غەریزەکانی منی شاعیرە . بە مانایەکی تر چەمکی مەرگ ڕەنگەکانی ناخ و دیوی ناوەوەی منە یان کۆد و نۆتەکانی زمانی کەسێکی ترە لە مندا . من لە نێو شیعرەکانم دا بە دوای خودە ونەکانی خۆمدا دەگەڕێم ئەو خودەی کە هەمیشە بەدوایدا گەڕاوم و نەمدۆزیوەتەوە . ڕەنگە لە ئاکامی ئەو بەدواداگەڕانەم وە لە نێو گەڕانەکانیشم هەوڵەکانم بێهودە ماونەتەوە . بۆیە هەمیشە وا هەستم کردووە کەوا من ( زیندوویەکی مردووم ) . پەیوەندی ناخ و خودی من لەگەڵ چەمکی مەرگ پەیوەندیەکی سوریالیستانەیە ، کە ئێستا زۆر زیاتر ناخ و خەیاڵ و هەستە نەستیەکانمی داگرتووە . وە لەلایەکی تر چەمکی مەرگ لە نێو شیعرەکان و بینینەکانی مندا : ئەو مانا و کردارە بایۆلۆژی و فیزیکیە ناگەیەنێت . کە جەستە و پێکهاتەکان لە هەناسەدان بکەون ئیتر تەواو مردن و کۆتاییان بە بوونیان هات . بەڵکو مەرگ بۆ من بەمانای : گەڕانەوە بۆ نێو وەرزەکانی یادەوەری و هەناسەدانەوە لە نێو باخچەکانی ئەبەدیەت . بە مانای : گۆرانی گوتن و سەما کردن و بینین و یاخی بوونی بە تەنیایی . چەند ساڵێک لەمەوبەر لە شیعری " گۆرانیەکانی بەیاتریس " نووسیومە ( تەنیایی : گۆشەیەکە لە مردن ) بەڵام ئیمڕۆ بۆ من ( مردن : گۆشەیەکە لە تەنیایی ) هەروەک بە پێی لێکدانەوەکانی فرۆید ئیرۆس بەمانای بڕی تامەزرۆیی و شەیدایی بۆ سێکس ، ئەم تامەزرۆیی و شەیداییە بە هەوڵدانێک بۆ مانەوە ناو دەبات . بە مانای ئیرۆس لە بەرامبەر چەمکی مەرگ بە مانای هاوارێک بۆ ژیان . بەڵام لە نێو شیعرەکانی من لە نێو خودی چەمکی مەرگدا ئەم هاوارە ئیرۆسیە دەبیندرێ . لە ئاکامدا دەکرێ بڵێم چەمکی مەرگ لە نێو ڕوئیاکانی مندا بە مانای : هاوارێکی ئیرۆسیانە بۆ ژیان و بۆ جوانی ، بەڵام لە نێو گۆشەکانی تەنیاییدا .

- کوردستان ڕاپۆرت : لە هەموو ڕویەکەوە جیاوازییەکی زۆر بەدی دەکرێت لە نێوان ئەو شیعرانەی لە نیشتمان نوسیوتن و ئەوانەشی لە مەنفا نوسیوتن .. پێت وایە هۆکاری گۆڕانکارییەکە پەیوەست بێت بە " شوێن " ەوە ؟ یاخود ئەوە سەفەر و ئاشنابوونە بە کەلتوورگەلیتر ؟

- ناڵە حەسەن : مەنفا وای لێکردووم هەمیشە فرمێسک بە چاوی خەون و خولیاکانمەوە ببیندرێ . وایلێکردووم لە نێو خەون و خەیاڵەکانی شیعریم گومانەکانم زیاتر بن ، گومان لە بوونم لە ئایندەم تەنانەت لە یادەوەرییەکانیشم . وایلێکردووم لە نێو خەون و خەیاڵە شیعرییەکانم ماندووتر بە دوای پرسیاردا بگەڕێم .. وای لێکردووم لەزەت لە مردنەکانی خۆم ببینم . دابڕان و تەنیایی زۆر شتیان فێرکردم ، کیشوەری گەڕان و ڕوانینەکانمیان فراوانتر کرد . باوەڕم بە زۆر شت هێنا کە پێشتر باوەڕم پێیان نەبوو . ئەمانە هەموو کۆمەکیان کردم بۆ فراوان بوونی مەعریفەی منی شاعیر و تێگەیشتنێکی تر لە داهێنان و زمانی نووسین . بێگومان سەفەر و ئاشنا بوون بە مەعریفە و کەلتوورگەلێکی تر ئەمانەش کاریگەری خۆیان هەیە وەک ئەو کاریگەرییانەی لە سەرەوە باسم کردوون . وە تا ئەو جێگایەی بە " شوێن " یش دەگەڕێتەوە . لێرەوە شوێن کاریگەری بەسەرمەوە هەبووەو هەیە کە بێشکەی یادەوەرییەکانمە دابڕانیشم لە کوچەو کۆڵان و گەڕەک و شار و نیشتیمانی یادەوەرییەکانم ئەمەش وای لێکردووم ببم بە جەستەیەکی پڕ لە برین و ببم بە ئۆقیانووسێکی پڕاوپڕ لە شەپۆڵی بێ ئۆقرە . ئەم کاریگەری و گەڕان و گومان و مردن و وونبوونانەی کە باسم کردوون لە نێو شیعرەکانم ڕەنگیان داوەتەوە و بێ ویستی خۆم پەلکەزێڕینەی ئاسمانی شیعریکانمیان ڕەنگ کردووە . هەر ئەمانەشن سەرچاوەی جیاوازییەکان .