|
دیموکراسیەت چییە
؟!
فەرهەنگ جەلال
بە درێژاى بوونى مرۆڤایەتى مرۆڤ بیرى لە دیموکراسیەت کردۆتەوە ، بۆ
ئەوەى هەر هیچ نەبێت ژیان شایستەى ئەوە بێ کە مرۆڤ تیایدا بحەسێتەوەو
بژێت، ئەو مرۆڤە پلەى هۆشیارێتى لە چ ئاستێکدا بێ، پێویستى بە ژینگەیەک
دەبێ کە داخوازى و ئارەزووە مرۆڤایەتیەکانى تێدا هاتبێتە دى ، دابین
نەکردن و سەرکوتکردنى یەکێک یاخوود هەندێک لەو ئارەزوویانەى کە بە
خەیاڵیدا تێدەپەڕێ چ لە لایەن خێزان و کۆمەڵەوە یاخوود لە لایەن
دەسەڵاتەوە بێ ، مرۆڤ ناچار دەکات تێبکۆشێت و هەوڵبدات تا ژینگەیەکى
شیاو و شایستە بە ( ژیان ) بخوڵقێنێت و دروست بکات ... بۆیە مرۆڤى ئەم
سەردەمە بە دواى ژینگەیەکدا وێڵە کە ئارەزووە مرۆڤایەتیەکانى تیادا
دەستە بەر بکات و بوار بۆ ململانێى هزرى و سیاسى برەخسێنێت ، تا بەهۆى
ئەمەوە کێشەى نەتەوەیى و مرۆڤایەتیەکانى بە ڕێگەى دیالۆگى هێمنانەو
زانستیانە چارەسەر بکرێت .
هاتنە کایەى ئەم جۆرە ژینگەیە بەبێ سیستەمێکى سیاسى دادپەروەرانە
مسۆگەر نابێت،بە تاییبەتى لەو کاتەى مرۆڤ بەهۆى دەسەڵاتى یەک جەمسەرى
کە خۆى بەسەر جیهاندا سەپاندووە لە بۆشاییەکى گەورەدا دەژێت، هەرچەندە
زاراوەى ( دیموکراسیەت ) چەندین جار شیکراوەتەوە بەڵام لێرەدا بە
پێویستى ئەزانم وەکو پێشەکیەک بۆ چوونە ناو باسەکەمەوە ئەم زاراوەیە
جارێکى تر شى بکەمەوە ( دیموکراسیەت ) زاراوەیەکى یۆنانى کۆنە لە دوو
برگە پێکهاتووە، برگەى یەکەمیان ( دیمو ) واتە گەل یاخوود خەڵک، برگەى
دووەم ( کراتوس ) واتە ( حوکم یان دەسەڵات ) هەردوو برگە پێکەوە بە
ماناى ( حوکمى گەل ) یاخوود ( دەسەڵاتى خەڵک ) دەبەخشێت .
چۆن خەڵک دەسەڵاتدار دەبێت، بە چ شێوازێک میللەت حوکمى خۆى بکات ؟ بۆ
وەڵام دانەوەى ئەم دوو پرسیارە ئەوا یەکسەر بیرمان بۆ (هەڵبژاردن)
دەچێت، هەڵبژاردنیش تەنها رێگەى راستەقینەى گەیشتن بە چەمک و سەرەتاى
دیموکراسیەتە، ئەمەش ئەوەش دەگەیەنێت میللەت ئازادانە و سەربەستانە
نوێنەرانى خۆیان هەڵبژێرن ، لە برى ژمارەیەکى دیارى کراو یەکێک
هەڵدەبژێرن و دەبێتە نوێنەرو دەسەڵاتى قسەکردن و بریاردانى بە ناوى
ئەوانەوە دەبێت ، ئەم نوێنەرانەش لە دامەزراوێکدا کە پێى دەوترێت (
پەرلەمان ) یاخود ( ئەنجومەن ) جا ئەنجومەنى نیشتمانى بێ یان ئەنجومەنى
نوێنەران، ئەنجامدانى هەڵبژاردن و هاتنەکایەى پەرلەمان باشترین سەرەتاى
پەیروکردنى سیستەمى دیموکراسییە ، لەناو سیستەمى دیموکراسیدا ململانێ
هەرگیز کۆتایى بۆ نییە ، بەڵکو بە پێوەرى ئازادییەکان گەشە دەکەن،
ئەویش شان بە شانى ئەوان پەرە دەسێنێت، بەڵام ململانێکان شێوەیەکى
شارستانى بە خۆوە دەگرن ، بە مانایەکى تر پەیرەوکردنى دیموکراسیەت
ماناى هەنگاونانە بەرەو کۆمەڵگاى شارستانى ، زۆر جار پێناسەو
روونکردنەوەى ناوێک یان زاراوەیەک یاخوود کردارێک بە پێچەوانەکەیەوە
دەکرێت بۆیە پێویستە ئاما ژە بەوە بکەین و بڵێن ( دژە دیموکراسیەت ) ،
رژێمى دیکتاتۆرى حوکمى تاکەکەسییە یان ( تۆتالیزم )ە یاخوود ( ئوتوکراس
)یە لەم حاڵەتەدا دەسەڵاتى دەوڵەت کە ( تاکە کەس و گروپ دەستى بەسەر
دەگرێت) دەسەڵاتێکى لە سنوور بە دەرەو بیر و بۆچوونى بەرامبەر رێزى
لێناگیرێت و ئازادییەکان سەرکوت دەکرێن و مافەکانى مرۆڤ پێشێل دەکرێن.
سلێمانى
Farhang_jalal@yahoo.com
Farhang_jalal@hotmail.com
|
