|
هێرسا تۆرکان،
ژبه‌ر یه‌کگرتنا کۆردانه.
سیامه‌ند هاریکی
گه‌لێ کۆرد ب هژمارا شێنیێن خوه،ب مه‌زنترین گه‌لێ بنده‌ست د جیهانێ
دا دهێت ناسین و هژمارتن ،یێکو هێشتا دوه‌لاتێ خوه دا ب کمباخترین ته‌رزێن
زۆرداریێ و چه‌وساندنێ ژ لایێ داگیرکه‌رین کۆردستانێ ڤه دهێت ته‌په‌سه‌رکرن
و ژ بچوکترین مافێن ژیانێ یێ بێبه‌هرکری.
پشتی سالا 1991ێ ده‌لیڤه‌ک په‌یدابوو،سه‌ده‌مێن په‌یدابوونا وێ ده‌لیڤێ
چ بوو بن ،گه‌لێ مه ل باشوورێ وه‌لاتێ مه ب وێ نیڤچه ئازادییه‌ک بده‌ستکه‌فت،هه‌رێمه‌ک
پاراستنێ ژ لایێ هێزین هه‌ڤپه‌یمان ڤه ،تا ده‌ستپیکا شه‌رێ رزگاریا
عیراقێ و کۆردستانێ، بۆ کۆردێن باشۆرێ کۆردستانێ هاته ده‌ستنیشانکرن و
پاراستن.
ب رزگاریا عیراقێ را، باشۆری کۆردستانێ ژی،ب هیمه‌تا هێزێن هه‌ڤپیه‌یمان
جاره‌ک دی،به‌لێ ب هاریکارییا گه‌لێ مه و بتایبه‌تی ژی،هێزێن سیاسیێن
کۆرد،وه‌ک هه‌ڤپه‌یمانێن هێزێن هه‌ڤپه‌یمان پشکداریه‌کا کاریگه‌ر،دبه‌رۆکێن
شه‌ری دا کرو کارین،بتایبه‌تی ل ده‌ڤه‌رێن کۆردنشین و توخیبێن نزیک وان
ده‌ڤه‌ران دا رۆله‌کێ مه‌زن بله‌یزن و قۆربانی ژی دان.
بیگۆمان ،گه‌له‌کێ پر نه‌یارێ،وه‌کوو گه‌لێ کۆرد،ب وێژی نه‌کاری،بێهنه‌کا
درێژ و ته‌واوا ئازادیێ هه‌لکێشیت،چۆنکی( تۆکا ) ل سالا 1923 ێ خستێ یه
قرکا مه، سێ نه‌یارێن دی هه‌ریێ هه‌ولا کیشانا وێ ژ سێ لایان ڤه دده‌ن،داکۆ
ئه‌و هه‌ناسه دقرکا مه را بمینیت و بێهن و بهایێ وێ ئازاریێ وه‌رنه‌گرین
و نه‌زانین ،نه‌کۆ پێ ( ئالۆری) ببین و ئێدی هه‌موو جیهان نه‌کاریت،مه
ژێ بێ به‌هربکه‌تن و نیرێ کۆله‌تێێ و بنده‌ستیێ بێخنه‌ف ملێن مه.
تۆرکێن ئوسمانی،وه‌ک سۆسیۆلوگێ تۆرکێ هێژا.ئیسماعیل به‌شیکچی دبێژیت.ئه‌م
به‌ری چه‌ند سه‌دسالان وه‌کی،چه‌ند سواره‌کێن ره‌پ و رویت،ژ ئاسیا
ناڤین رێکه‌فتین هیچ که‌سه‌کێ رێ نه‌دامه،لسه‌ر جی و وارێن وان دانین
و سلاڤه‌کێ بده‌ینێ،هه‌تا هاتی یه جیێ کۆردان.
کۆردان وه‌ک مێڤان ده‌رگه‌هێن مالێن خوه ژ مه را ڤه‌کرن و داناینه
سه‌رێ مالێ،لێ مخابن ل به‌ردێلا سۆپاسییا وان و رێزگرتنا وان،ئه‌م لسه‌رێ
مالێ بۆۆینه سنگ و مه ژ خۆدیێن مالان را گووت ژ مالێن مه ده‌رکه‌ڤن،مه
مال ژ ماڵخویی حه‌رامکر و ده‌رخستن و هه‌تاکوو ژمه هاتی زۆده‌ستی و
کۆله‌تی مه لسه‌رسه‌پاندن و بکارئینان و هێشتا ژی ئه‌م یێ وان کارو ره‌فتاران
دۆمدکه‌ین و یێ ب وان هزر و باوه‌رییان دژین.
ب راستی ژی .. ئایدۆلۆژی یا تۆرکچێتیێ..نه‌دهێت گۆهارتن، نه‌ژی ژه‌نگی
دبیت و درزیت،وه‌ک
په‌نده‌کا ئه‌لمانی یا هه‌یی لسه‌ر ئه‌ڤینێ دبێژن..ئه‌ڤینا یه‌که‌مین
ژه‌نگی نابیتن. ئه‌ڤ ده‌وله‌تا ده‌ستکردا نها بناڤی تۆرکیێ هه‌یی به‌رماوێ
وێ ئیمپراتۆرییه‌تا وانه،یاکۆ ئه‌ورۆپی یا ب زه‌لامێ نه‌خۆش ل قه‌له‌م
ددا،ل هه‌موو وان وولاتێن هاتین داگیرکرن دوی سه‌رده‌می دا ژ لایێ
تۆرکێن ئۆسمانی ڤه، ژێ هاتن قه‌وتاندن.
لێ مخابن ژ پارچه‌کا مه‌زنا وه‌لاتێ مه دا هه‌ر مان،کۆردان دووباره
کارێن خوه یێن کۆله‌تیێ دووپاتکرن و ب وێ ژی رانه‌وه‌ستیان،خۆفرۆشی یا
ب هه‌رزانی ده‌ستپێکره‌ڤه،بۆنه‌ف خۆلامێن وان یێن ب زه‌ڤه‌ر و ده‌ستێن
خو ل قرکا کۆردپه‌رۆه‌ران به‌رنه‌دان،نه‌هێلان ژ وه‌لاتێ مه ژی بهێن
قه‌وتاندن و بوونه‌ڤ برایێن وان یێن ئاخره‌تی و کراسێ ئیسلامه‌تیێ کره‌فبه‌رخو.
د دیرۆکا تۆرکا ن دا هه‌ر ده‌مێ ژێ به‌رته‌نگبووی و چ د ده‌ستان دا نه‌مای
و به‌رف گۆری برین ،خۆفرۆشێن کۆردان یێ خو دایه‌ف به‌ر سه‌رێ وان و بۆ
بییه‌ف تاژی .ژبه‌رهندێ ،ئیرۆ یێن هاربووین ، ب ئاشکرایی یێ دبێژن گه‌ره‌ک
،هوین وه‌کووجارا گۆهینێ بۆمه هه‌ڤ و دو بکۆژن ،هه‌روه‌کی مه په‌یمانه‌ک
بۆ هاتا هه‌تا دگه‌ل مۆرکربیت،کۆ دێ ل هه‌موو پارچێن وه‌لاتی خو دا
کۆلێن وانا بین و هه‌ر تشتێ ئه‌و ژ مه بخازن،به‌لێ ئه‌ز به‌نی یه.
هیڤیدارین ڤێجارێ ئه‌و مه‌ره‌ما وانا نه‌هێته‌بجی،کۆردێن مه خو
ناسکربیتن،ژ وی جامێ ژه‌هرێ تێر ڤه‌خاربیتن،به‌س بلا جاره‌ک بیتن،کۆرد
کۆردکۆژیێ نه‌که‌ن،ئه‌ز ب باوه‌رم ئه‌وی جامێ ژه‌هرێ دێ مه‌جبۆربن ئه‌و
بخو ڤه‌خۆن و وه‌ک چاوا ئه‌م پێ دمرین ،دێ ڤێجارێ ئه‌وخو پێ کۆژن .
راسته و ب ئاشکرایی یێ دبێژن،ئه‌گه‌ر هوین هه‌ڤ و دو نه‌کۆژن ئه‌م دی
هه‌وه کۆژین،ژ خو سه‌ده‌ها سالن دبن ناڤێن جۆدادا یێ کۆردان
دکۆژن،مرنا هه‌ری ب رۆمه‌ت ژی د جیهانێ ،مرنا بۆ رزگاری یا وه‌لات و
ماف و ئازادیانه ،نه‌ک بۆ کۆله‌کرن و داگیرکرنێ.
مخابن ،ئه‌م د ڤی بابه‌تی دا ژ مه‌جبۆری گه‌له‌ک په‌یڤێن وه‌ک (
مرن،کۆشتن،دۆژمن،شه‌ر)ی بکاردئینن ،به‌لێ هیڤیدارین خانده‌ڤان تێبگه‌هن.کۆ
بابه‌ت یێ گرێدایی دیرۆکه‌کا گه‌له‌ک ره‌شه و،پاله‌وانێن وان ره‌شکۆژییان
و میراتگرێن وان یێن ئیرۆ ژی ژ وی زمانی پێڤه‌تر تێناگه‌هن،چاوا مرۆڤ
دکاریت به‌حسێ ماسیا بکه‌ت و لێ ئاڤێ نه.ژ خوه هه‌ر که‌س دزانیت کۆ
گۆرێن بۆز،که‌هی نابن،ژبلی ئه‌گه‌ر چه‌نده‌ها چه‌نده‌ها ئۆرگانێن له‌شێ
وان بگۆرن.
کێ هندی کۆردان ژ شه‌ری.. کاره‌سات و مالۆێرانی دیتن،نه‌فره‌ت ژ شه‌ری
و شه‌رخوازان وه‌رن کا کی ژ هه‌وه مۆخاگه‌بێ ئاشتیێ یه و دێ ب کۆردان
ڕا ڕوونیت،ئه‌ردۆغان یان گوول، یێنکوو ل گوری هه‌موو بۆچونێن سیاسی،هه‌ردوو
ژی فه‌رمانبه‌رێن یه‌شار بیۆکانیتن و بێی فه‌رمانێن وی نکارن لسه‌ر وێ
کۆرسیێ رۆژه‌کێ ژی روونن،یێکوو د هه‌موو ژیانا خو دا به‌س بازرگانی ب
خوینا مرۆڤان کری.
چه‌رخ چه‌رخێ بیست و یه‌کێ یه،هێشتا نه‌ژادپه‌رستێن تۆرک ناخازن کۆلێن
خوه ئازادبکه‌ن ومرۆڤێن ژ بچۆکترین مافین ژیانێ یێن بێ به‌هرکرینه،هێستا
زار و ژ دایک و بابان دهێن ستاندن داکو ب زمانێ دایکا خو نه ئاخڤن،ژ
گه‌له‌کێ پتر بیست ملیۆنان را دبێژن تۆرکێن چیا،لسه‌ر ئاخا خو ب بیانی
و په‌نابه‌ر دژمێرن و وه‌ک کولان سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل دکه‌ن .
په‌یڤا کۆرد و کۆردستانێ بفه‌رمی ژ هه‌موو فه‌رهه‌نگێن خو ده‌رخستن و ب
تاوانه‌کا پر مه‌زن ژی ئه‌و په‌یڤ دهێت هژمارتن ،په‌یڤین ب زمانێ کۆردی
سزایه‌کێ گرانه.باشه کۆله‌تی یا کۆ مه‌لایێن به‌حسدکه‌ن ،ل به‌ری
ئیسلامێ ،ژیانا وان چ جۆداهی دگه‌ل کۆردێن مه یێن باکوور یا ئیرۆ هه‌بوویه.
بڤه‌ترین مه‌ترسییا دڤێ ره‌وشا ئیرۆین دا،ل دژی کۆردان دخۆیێ وه‌ک هنده‌ک
ژێده‌رێن ده‌نگۆباسان ژی ئاماژه یا پێکری، بلندبوونا پێلێن نه‌ژادپه‌رستیێ
نه ل تۆرکیێ ل هه‌مبه‌ر کۆردان رۆژانه یێ بلندتردبن ،بێی جۆداهی یا
ناڤچه و هه‌رێم و پارچان،گرووپێن نه‌ژادپه‌رست و تۆندره‌و ل تۆرکیێ ژ
لایێ داموده‌زگایێن راگه‌هاندنێ و سیخوریێ یێن وی وه‌لاتی ڤه ،بتایبه‌تی
ژی یێن نزیکی داموده‌زگایێن له‌شکه‌ری خه‌لکێ خو پالدده‌ن و سوردکه‌ن و
دۆژمناتی یا لناڤبه‌را هه‌ردوو گه‌لان دا کۆرتردکه‌ن.
دیرۆکا وی وه‌لاتی دیاره یا چه‌ند باره‌دبیته‌ڤه،چۆنکی ده‌مێ تۆرکان
خاستی به‌ری 500 سالان یۆنانان ژ وی وه‌لاتی ده‌ربێخن،به‌ری 80ێ سالان
ژی ئه‌رمه‌نییان، هه‌مان شێوازێن دۆژمناهی یا ،کۆ ئیرۆ دگه‌ل کۆردان ب
کاردئینن دگه‌ل وانا ژی بکارئینابوون، بتایبه‌تی (چاڤبه‌ردانا مال و
سه‌روه‌تێن کۆردان ل مێترۆپۆلێن وان،مه‌ره‌ما وان یا سه‌ره‌کی یه).
گه‌له‌کێ دیرۆکا هه‌ری به‌رچاڤا وی ، کو ئه‌و بخو ژی تا ئیرۆ شانازیێ
پێدکه‌ن، کۆشتن و برین و تالان و دزی بیتن،ئیرۆ ئه‌گه‌ر چاڤێن جیهانێ
هه‌موویێ لسه‌ر وانا نه‌بیتن و گه‌لێ مه‌ژی، خو ب شێوازێن جیاواز نه‌پارێزیت
و پێکڤه ده‌نگێ خو بلند نه‌که‌ن و یه‌کگرتی نه‌بیت، دێ ب هه‌موو
هێزو درنده‌یا خو ب سه‌ر گه‌لێ مه دا چن.
هه‌وار هه‌وارا وان یا ئیرۆ،هه‌ر رۆژێ خو دهاڤیژن به‌ختێ وه‌لاته‌کێ،
ئارمانجا سه‌ره‌کی یا وان چاڤگرتن و بێده‌نگبوونا رایا گشتی یا جیهانێ
یه ل هه‌مبه‌روان تاوان و کاره‌ساتێن وانا بۆ نه‌هێلانا گه‌لێ کۆرد
پیلانکری و دارژتی،کو دبه‌رنامێ وان دایه پێکبینن.
هیڤیدکه‌ین، کۆرد نه‌بنه‌ڤ تاژی و دارده‌ستێن نه‌یاران و،وه‌ک چاوا د
دیرۆکێ دا سه‌رهه‌لدێر و وه‌لاتپارێزێن خو بته‌نێ هێلاینه و ئانینه
به‌ر خلفێن سێدارێ ژی ژێرا، سه‌رهه‌لدانێن وان ژی ل هه‌مبه‌ر نه‌یاران،تم
په‌رت و به‌لاڤبوونه، ل داویێ دا وه‌ک نه‌یارێن مه تم دبێژن و ڤه‌دگێرن(فه‌رقا
سه‌یێ ره‌ش و سپی نینه)ته‌ر و هشک پێکڤه یێن شه‌وتاندی.
دیرۆکا مه یا سه‌لماندی،کۆ نه‌یارێن مه،بێی تاژی وخۆفرۆشێن کۆردان نه‌کارینه
هیچ بزاڤه‌کا گه‌لێ مه سه‌رکوت بکه‌ن ،هێرس و تووریا نه‌ژادپه‌رستێن
تۆرک ژی ئیرۆ هه‌ر ئه‌وه،هیڤیدارین یه‌و رویێ ره‌شێ دیرۆکا مه خو
دووباره‌نه‌که‌ته‌ڤه، بلا ڤێ جارێ نه‌یارێن مه ب وان ده‌ردان بمرن،نه
ئه‌م.
به‌رلین
|
