|
لێدوانی ناوه‌ندی
چاک
له دووهه‌مین
کۆنفرانسی ڕۆژنامه‌نووسی سه‌باره‌ت به دادگایی تاوانبارانی ئه‌نفال.
میوانه به‌ڕێزه‌کان،که‌سوکاری قوربانیان
خوشکان برایان
نوێنه‌ری که‌ناڵه‌کانی ڕاگه‌یاندن
تاوانی ئه‌نفال که نزیک 200 ڕۆژی خایاند و له جه‌رگه‌یدا ڕۆژانه
نزیک 1000 هاووڵاتی سڤیلی کورد له ژن و مناڵ و پیر و په‌ککه‌وته
بوونه قوربانی ، تاوانێک بوو به موو له تاوانی هۆلۆکۆست و کۆمه‌ڵکوژی
ئه‌رمه‌نییه‌کان جیاواز نه‌بوو ، ئه‌م تاوانه گه‌وره‌یه که به‌عس ئه‌نجامده‌رێتی
جگه له‌و 7 تاوانباره‌ی له خولی یه‌که‌می دادگایی تاوانباران وه‌ک
تاوانکاری سه‌ره‌کی دادگاییکران ، له پاڵیاندا 421 تاوانباری دیکه وه‌کو
تاوانبار ناویان هاته‌وه ، که 264 له‌وانه کوردن و به‌شێکی زۆریان
هه‌ر ئێستا له‌سه‌ر خاکی ئه‌و نیشتمانه‌ی که خه‌ڵکیان له‌سه‌ری ئه‌نفال
کرد ده‌ژێن ، که به‌شێک زۆر له‌وانه له ترسی بڕیاره‌کانی دادگا
پارساڵ کوردستانیان به‌جێهێشت ، وه‌لێ که زانیان دادگا له ئاستیانا
بێده‌نگه و ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد پشتیوانیانن ، ئه‌وا هه‌موو گه‌ڕانه‌وه
کوردستان و به ئیمتیازاته‌وه ئێستا له‌ناو که‌سوکاری ئه‌نفالکراوان
ده‌ژێن ، دیاره که‌سانێکی زۆری دیکه گلاونه‌ته ئه‌و تاوانه‌وه و
ناویان له‌و لیسته‌دا نه‌هاتووه ، به‌هۆی تۆمارنه‌کردنی سکاڵا له سه‌ریان
(( ترسی که‌سوکاری قوربانیان لێیان و نه‌مانی ئه‌ندامانی خێزانی
قوربانیان و بێئاگایی که‌سوکاریان له تۆمارکردنی سکاڵا )) ، هه‌ر بۆیه
ناوی ئه‌وان له لیستی تاوانکاراندا نه‌بوو .
تێپه‌ڕبوونی 16 مانگ به‌سه‌ر ده‌رچوونی بڕیاری دادگاو جێبه‌جێنه‌کردنی
بڕیاره‌کانی تاکو ئه‌م چرکه ساته ، که‌لێنێکی گه‌وره‌ی سسته‌می دادوه‌ری
و پرۆسه‌ی سیاسییه له‌م وڵاته ، سه‌لماندی له‌م وڵاته سیاسییه‌کان
بڕیارده‌رن له‌هه‌موو شتێکدا نه‌ک دادگا و که‌سوکاری قوربانیان و ئه‌وانیش
ئاماده‌ن له پێناو به‌رژه‌وه‌ندییه‌کان خۆیان سازش به هه‌موو شتێکه‌وه
بکه‌ن ته‌نانه‌ت قوربانییه‌کانی لایه‌نه‌که‌یان و خێزانه‌که‌شیان ....
.
ئێمه لێره‌و وه‌کو سه‌دان و هه‌زاران جاری دیکه باسی مه‌غدوری و
بێمافی و برسێتی خۆمان ناهێنینه‌وه به‌ر باس ، باسی ئه‌وه ناکه‌ینه‌وه
ئه‌م 17 ساڵه چ ژیانێکی تاڵمان هه‌بووه‌و جیاوازی داهاتمان له‌گه‌ڵ
تاوانکاران زه‌وی و ئاسمانه ، باسی ڕۆژه تاڵه‌کانی مه‌رگه‌ساتی سه‌ختی
ژیان و سوکایه‌تییه‌کان بۆ ئێوه‌ی وه‌کو جاره‌کانی دیکه ناگێڕینه‌وه
، به‌ڵکه کۆمه‌ڵێک داخواز و داواکاری خۆمان ڕوو له ڕای گشتی و لایه‌نه
په‌یوه‌ندیداره‌کان تایبه‌ت به دادگایی تاوانبارانی ئه‌نفالکردنی که‌سوکاره‌کانمان
ڕاده‌گه‌یه‌نین ، که به‌شێکیان بریتین :
1- داواکارین سزای سه‌پاو به‌سه‌ر تاوانکارانی ئه‌نفال " عه‌لی حه‌سه‌ن
مه‌جید و پێنج هاوکاره‌که‌ی " به زوترین کات بسه‌پێنرێت ، سیاسییه‌کان
ده‌ست له گه‌مه‌کردن به مافه‌کانی قوربانیان هه‌ڵبگرن .
2- ئه‌و تاوانکارانه‌ی ناویان له لیستی تاوانباران هاتۆته‌وه و ژماره‌یان
421 که‌سه ، دادگایی بکرێن ، هه‌موو مافێکی تاوانباران بۆ داکۆکیکردن
له خۆ پارێزراو بێت ، ته‌نها دادگایه ده‌توانێت تاوانباری و بێتاوانی
ئه‌و که‌سانه دیاری بکات .
3- داواکارین دادگای باڵای تاوانه‌کان له زووترین کاتدا ، لیستی ناوی
تاوانکاران بداته پۆلیسی نێۆده‌وڵه‌تی ( ئه‌نترپۆل) بۆ گرتنیان و
دادگاییکردنیان ، مخابن ده‌بوایه تاکو ئێستا ئه‌مه بکرابایه .
4- ژماره‌یه‌ک به‌رچاو له‌و تاوانکارانه له وڵاتی بیانی ده‌ژێن و
ناسنامه‌ی ئه‌و وڵاتانه‌یان هه‌یه ، پێویسته دادگای باڵای تاوانه‌کان
هاوکاری ڕێکخراوه کوردییه‌کان و دادگای ئه‌و وڵاتانه بێت بۆ به
دادگایی گه‌یاندنی ئه‌و تاوانکارانه ، دیاره دادگیکردنی ئه‌و
تاوانبارانه له‌و وڵاتانه هه‌نگاوێکی گه‌وره‌یه بۆ جیهان ناساندنی
کۆمه‌ڵکوژی کوردان .
5- داواکارین دادگاکانی کوردستان ، سکاڵای که‌سوکاری قوربانیان له
تاوانکاران به جدی وه‌ربگرن ، مافی که‌سوکاری قوربانیان پێشێل نه‌که‌ن
، وه‌کو ئێستا په‌یره‌و کراوه .
6- وزاره‌تی شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان کارکردن له‌سه‌ر دادگاییکردنی سه‌رجه‌م
تاوانکاران به بێ جیاوازی به کاری خۆی بزانێت ، هاونگاو هه‌ڵبهێنێته‌وه
بۆ پشتیوانیکردن له‌م داخوازانه ، ئه‌گه‌ریش نا ، ئه‌وا ناتوانێت
نوێنه‌رایه‌تی که‌سوکاری قوربانیان بکات .
7- داواکارین له هه‌ردوو پارتی ده‌سه‌ڵاتداری کوردستان :
1- داڵده‌ی تاوانبارانی ئه‌نفال و کۆمه‌ڵکوژی کورد نه‌ده‌ن و ده‌ست له‌م
کاره قێزه‌ونه هه‌ڵبگرن ، که ئێستا ژماره‌یه‌کی زۆر له‌و
تاوانکارانه‌یان لای خۆیان حه‌واندۆته‌وه .
2- داموده‌زگا حکوومی و حیزبی و سه‌ربازییه‌کان له تاوانکارانی کۆمه‌ڵکوژی
کورد پاککبکه‌نه‌وه ، که ئێستا ژماره‌یه‌کی زۆر له‌و تاوانکارانه له
ده‌زگا سه‌ربازی و حکوومییه هه‌ستیاره‌کاندان و به‌رپرسیارێتیان هه‌یه
.
3- هیچکه فشاری جۆراوجۆر نه‌خه‌نه سه‌ر که‌سوکاری قوربانیان بۆ ئه‌وه‌ی
ده‌ست له مافه‌کانیان هه‌ڵبگرن ، که هه‌ر ئێستا به‌هۆی ئه‌و فشاره‌وه
ژماره‌یه‌کی زۆر له که‌سوکاری قوربانیان نه‌یانتوانی ئاماده بن .
4- هه‌ر ئیمتیازاتێک داویانه به تاوانکاران بیبڕن ، له مانگانه‌ی
جۆراوجۆر و دابینکردنی حیمایه و .....
5- داواکارین لیستی شه‌هیدان و قوربانیانی کۆمه‌ڵکوژی و زیندانیانی
سیاسی و پێِشمه‌رگه‌ی دێرین شه‌فاف بێت و له ناوی تاوانکاران
پاکبکرێته‌وه ، ئه‌و ناوانه‌شی تاکو ئێستا سڕاونه‌ته‌وه ئاشکرا بکرێن
، له‌گه‌ڵ ناوی ئه‌و که‌سو لایه‌نه‌ی به‌و کاره قێزه‌ونه هه‌ڵستاوه
.
هه روها داواکارین حکوومه تى ئیراقى له‌نزیکترین ده‌رفه‌تدا په‌یماننامه‌ی
ڕۆما واژۆ بکه‌ن و دان به دادگای تاوانی نێونه‌ته‌وه‌ی بنێن (ICC).
ئه‌مانه‌ی سه‌ره‌وه به‌شێکن له داخوازه‌کانی ئێمه ، به‌شێک له‌م
خاڵانه چه‌ندین جاری دیکه له ماوه‌ی ئه‌م 17 ساڵه‌ی ڕابردوو داوامان
کردووه ، تاکو لایه‌نه به‌رپرسه‌کانی کوردستان له ئاست داخوازه‌کانی
ئێمه ئاوا بێده‌ربه‌ست بن ، ساڵانێکی زۆری دیکه‌ش له داهاتوو داوایان
ده‌که‌ینه‌وه ، وه‌لێ کۆڵ ناده‌ین تاکو به‌ده‌ستیان نه‌هێنین ، هه‌موو
کات سه‌رکه‌وتن بۆ هه‌ق و مه‌زڵومانه ، بۆیه‌ش ڕاپێچانی سه‌رجه‌م
تاوانکاران بۆ به‌رده‌م دادگا به کارێکی حه‌تمی ده‌زانین ، ئه‌وه‌ی ئه‌وان
لێی ڕزگار نابن دادگایه .
لێره‌وه سوپاسی ئاماده‌بوونی هه‌مووتان ده‌که‌ین ، که به‌شداربوون له‌م
کۆنفرانسه ڕۆژنامه‌وانییه ، هیوادارین هه‌موو پێکه‌وه هه‌نگاو بنێین
بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی مافی قوربانیان و چه‌سپاندنی یاسا و سه‌قامگیرکردنی
دادپه‌روه‌ری .
ناوه‌ندی چاک- نووسینگه‌ی
کوردستان-لقى گه رمیان
www.chak.be
www.chaknews.com
12-18-2008
|
