|
ستراتیژییەتى
نوێ
بۆ پێشگرتن لە
کاریگەرییەکانى بەرزبوونەوەى پلەى گەرما
لە سەر ئاسایشى خۆراکى جیهانى .
بەدواداچوون:
محەمەدى مشیر
لە راپۆرتێکدا کە ماڵپەڕى
رێکخراوى خۆراکى جیهانى(FAO )لە رێککەوتى 10ى ئەم مانگەدا
بڵاویکردۆتەوە هاتووە " کە دیاردەى گۆڕانى
کەشوهەواى گۆى زەوى یەکێکە لەو هەڕەشە ترسناکانەى لە چەند ساڵى
داهاتوودا بەرەوڕووى مرۆڤایەتى دەبێتەوە.ئەمەش توندترین هەڕەشەیە بۆ
سەر ئاسایشى خۆراکى جیهانى چونکە کاریگەرى بەهێزى هەیە لە سەر
بەرهەمهێنانى خۆراک و تواناکانى دابینکردن و سیستەمەکانى دابەشکردنى.
واچاوەڕواندەکرێ ئەو گۆڕانە ناڕێک و نائاساییانەى پلەکانى گەرماو
بارینى باران و دووبارەبونەوەى وشکەساڵى و توندوتیژى لافاوەکان بە
شێوەى بەرەنجامى درێژخایەن کاربکەنە سەر جێگیرى سیستەمەکانى ژینگەى
کشتوکاڵى و کارایى و ئاستى بەرهەمهێنانى ئەو ژینگەیە لە جیهاندا".
ئەو چەند دێڕەى سەرەوە لەو نامەیەدا هاتووە کە ئەلیکساندەر
مۆلەر،بەڕێوەبەرى گشتى یاریدەدەرى رێکخراوى ناوبراو بە ئامادەبوونى 140
شارەزاى نێودەوڵەتى لە شارى رۆما و لە ئەلقەیەکى کاردا بە ناونیشانى ((
ستراتیژییەکانى گونجاندن و پلاندانان)) پێشکەشى کردووە.هاوکاتى ئەمە
مۆلەر لەو ئەلقەیەدا جەختى کردۆتەوە کە پێویستە بە شێوەیەکى بەردەوام
کاربۆ ئەوە بکرێت کە پێشگیرى لە هۆکارەکانى گۆڕانى کەشوهەوا بکرێت لە
رێگەى بەدیهێنانى هاوکێشەیەک بۆ کەمکردنەوەى گازە لە نێو بەرەکان
وزیادکردنى تواناکانى مژینى گازە گەرمازاکان، ئەمەش بە پێى قسەکانى
مۆلەر کارێکى چارەنوسسازە و پێویستە رێوشوێنى بەپەلە بگیرێتەبەر و
دەستوبرد بکرێت بۆ هاوسەنگردنى ئەو دیاردەیەو هەروەها داهێنانى
رێگاچارەى نوێ بۆ پارسەنگکردنى نێوان رێژەى دانیشتوان و گونجاندنى
سیستەمەکانى بەرهەمهێنانى خۆراک و تواناکانى لە راست بەرگریکردنى
ئاسەوارەکانى ئەو دیاردەیە.
(کشتوکاڵ تاونبار و قوربانییە)
کاتێک مەسەلەکە پەیوەندى بە کەشوهەواوە هەیە ئەوا کشتوکاڵ لە لایەکیان
تاوانبارەو لەلایەکى دیکەدا قوربانییە. مەزەندە کراوە کە تەنها کەرتى
سامانە ئاژەڵییەکان رێژەى 18% ى گازە گەرمازاکان دەردەدات و لەهەمان
کاتیشدا لەنێوبردنى جەنگەڵەکان بەرپرسە لە دەردانى رێژەى 18%ى گازى
دووەم ئۆکسیدى کاربۆن بۆ نێو هەوا.
بە پێى راپۆرتەکەى رێکخراوى خۆراکى جیهانى باش بەڕێوەبردنى بەرهەمى
سامانە ئاژەڵییەکان و کردەکانى بەرهەمهێنانى کشتوکاڵى ئەگەر پەیوەست بن
بە بەڕێوەبردنێکى باشتر و گونجاو لە کەرتى جەنگەڵەکاندا، ئەوا دەکرێ
دەرەنجامى زۆر باش بێتە دەست لەم بوارەداو، لەلایەکى دیکەشدا دەکرێ
لەرێگەى گرتنەبەرى شێوازى بەکاربردنى باشترى زەوییە کشتوکاڵییەکان، بۆ
وێنە شێوازى کشتوکاڵى ( الزراعە الێونیە)، کە یارمەتیدەرە بۆ قەتیس
کردنى بڕێکى زۆرى کاربۆن لە نێو خاکدا، دەرەنجامى باش وەدەست بێت بۆ
پێشگرتن لە دیاردەى بەرزبوونەوەى پلەى گەرماى گۆى زەوى.
لەلایەکى دیکەى راپۆرتى ناوبراودا هاتووە کە" بەرهەمهێنانى برنج
سەرچاوەیەکى دیکەى سەرەکییە بۆ ئەو گازانەى دەرەنجامى قەتیس بوونى
گەرما(الاحتباس الحراری) دروست دەبن، لەوانەشە گەورەترین سەرچاوە بێت
بۆ بەرهەمهێنانى گازى (میسین)ى سروشتى کە ساڵانە لە نێوان 50- 100
ملیۆن (تەن –مەتر) لە پارچە زەوییەکى 130 ملیۆن هێکتارى دەردەدات کە
برنجى لێدەچێنرێت.لە هەمان کاتیشدا دۆخى کەشوهەواى نائاسایى و توندوتیژ
بۆى هەیە بەرهەمهێنانى برنج بخاتە مەترسییەوە، لە کاتێکدا کە پێداویستى
خۆراکى پتر لە نیوەى دانیشتوانى جیهان وەکو قوتى سەرەکى دابین
دەکات.وەک یەکێک لە رێگاچارەکان رێکخراوى ناوبراو مەزەندە دەکات کە لە
رێگەى گشتاندنى ناشتنى جۆرى چاککراو و هەمەڕەنگى برنج کە بەرگەى سوێرى
دەگرێت، دەکرێ کاریگەرى ئاسەوارەکانى گوشارى گۆڕانى کەشوهەوا
سوکتربکرێتەوەو ئەم رێگاچارەیەش لە لایەن خودى رێکخراوەکەوە
سەرکەوتووانە پێڕەوکراوە لەو کێڵگانەى بە کارەساتى تسۆنامى لە ساڵى
2004دا زیانیان پێگەییبوو.هەروەها بەکارهێنانى هەندێ جۆرى برنج کە
چاکسازى کراون و هێزى بەرگریکردنیان بەرزەو بەرهەمەکەشیان زۆرترە و
تەنها لە یەک هێکتار زەوییدا نزیکەى 4 تەن بەرهەم دەبەخشن و لە
کێڵگەکانى (بەنگلادیش) تاقیکراونەتەوە، کە لەوێدا گرفتى
دووبارەبوونەوەى لافاویان هەیە، دەکرێ وەک رێگا چارەیەک سوودی
لێوەربگیرێت.
رێگاچارەیەکى دیکەى گرنگ کە لەو راپۆرتەدا ئاماژەى پێکراوە ئەوەیە کە
بەکارهێنانى بەرفراوان و خێراى سەرچاوەکانى سووتەمەنى زیندوو(الوقود
الحیوی)دەشێ یارمەتیدەربێت بۆ کەمکردنەوەى رێژەى ئەو گازانەى دەرەنجامى
قەتیسبوونى گەرما دێنەبەرهەم بە جۆرێک دۆخى ئاسایشى خۆراکى جیهانى و
پاراستنى ژینگە لە بەکارهێنانیاندا وەکو هۆکارى گەوهەرى رەچاوبکرێن.
(رۆڵى رێکخراوى FAO )
لە کۆتایى راپۆرتەکەدا رێکخراوى ناوبراو روونیکردۆتەوە کە گۆڕانى
کەشوهەوا دیاردەیەکى جیهانییە بەڵام تایبەتمەندى خۆجێیى و هەرێمایەتى
هەیە و پێویستە هەموو لایەنەکانى لەبەرچاوبگیرێت و ئامادەسازى بۆ بکرێت.
ئەلیکساندەر مۆلەر لە بارەى رۆڵى FAO روونیکردۆتەوە کە رێکخراوەکەیان"
بەکردە یارمەتى وڵاتانى ئەندام دەدات، بە تایبەتیش وڵاتە پەرەستێنەکان
تاوەکو بتوانن رووبەڕووى کاریگەرییە نێگەتیڤەکانى گۆڕانى کەشوهەوا
ببنەوە بەسەر کشتوکاڵ و جەنگەڵ و سامانى ماسی "دا.ئەمەش واتاى ئەوەیە
کە یارمەتى دانیشتوان بدەن تاکو سیستەمەکانى کشتوکاڵیان بگونجێنن لە
گەڵ بارودۆخە گۆڕاوەکاندا.هەوڵەکانى رێکخراوى ناوبراو بە پێى قسەکانى
مۆلەر لەوەدا چڕ دەبێتەوە کە" رێگاچارەى داهێنرا و پێشکەش بکات هاوکاتى
خستنەڕووى شێوازى هاوجێ لە کەرتى کشتوکاڵدا وەکو: پڕاکتیزەکردنى
سیستەمى هەمەڕەنگى بەروبومە کشتوکاڵییەکان لە رێگەى دابینکردنى
جۆرگەلێک کە بەرگەى زیاترى گەرما و بارانى زۆرتر بگرن، ئەمە لە
لایەکیان لە لایەکى دیکەدا (مۆلەر) لەو نامەیەى کە پێشکەشى کردووە
روونیکردۆتەوە کە پێشبینى کردنى رووداوەکان و ئاڕاستە توندڕۆکان لە
رێگەى کۆکردنەوەى بەیانات و پێشخستنى ئامێرەکانى تایبەت بە کۆکردنەوەى
زانیارى و بەردەستبوونیان یارمەتیدەرن بۆ بەدیهێنانى گونجاندنى
سیستەمەکانى کشتوکاڵ لەگەڵ ئەو بارودۆخە گۆڕاوانەدا، ئەمەش بوارێکى
گرنگى دیکەیە کەپێویستى بە هەوڵ و بایەخى پتر هەیە.
|
