|
٥\٩\٢٠١٣
ژارگۆن
-
٦
-.
عەبدولموتەڵیب عەبدوڵا
زمانى شیعریى
/ زمانى رۆژانە.
گواستنەوە لە (گۆران) بۆ (روانگە) وەک بزوتنەوەیەکى هونەرى و فیکرى،
لەوێوەیە کە بزوتنەوەى (روانگە) توانى هەوڵەکانى شیعریى کوردى (شێوەزارى
سۆرانى) لە چەند پارادیمێکدا لە یەکنزیک بکاتەوە، وەک چۆن توانى لە
رێگاى تیۆریزەکردنى شیعرییەوە، فیکرەیەکى دیکەى جیاواز بە دەست بهێنێت.
(١)
بەڵام پرۆسەى گواستنەوە لە روانگەوە بۆ تازەگەرى شیعریى (ئەوەى کە بە
نەوەى هەشتاکان ناوى دەبردرێت) بەو مانایەى کە هەڵگرى (خەیاڵ) و (ئیستێتیکا)
و (مەعریفەى شیعرییە)، ئەگەر نەتوانێ بەشە زیندووەکەى بزوتنەوەى روانگە
وەلا بنێ، ئەوە بێگومان بۆ ئەو حەساسیەتە فیکرییە تووندە دەگەڕێتەوە،
کە (گوتارى مانەوە) لە نێو زمانى شیعرى کوردیدا دروستى کردووە. زمانى
ئەدەبى هەمیشە تەعبیر لە خەزێنەیەک دەلالەت و مانا و پڕشنگ و
بیرکردنەوەى (هەڵایساو) و (دامرکاو) دەکات.
بە دیوەکەى دیکە بەشێکى زۆرى خۆ دوور خستنەوە لەو حەساسیەتە فیکرییە،
پشت بە مەعریفەى شیعریى و دنیابینى سەردەمەوە دەبەستێت. لێرەدا
دەکەوینە بەرانبەر دوو پرسیارى گرنگ، یەکەم: ئەو حەساسیەتە ناسیونالییە
چۆن زیندووێتى زمانى شیعریى دەگوازێتەوە؟ دووەم: تازەگەرى شیعریى چۆن
بەرگرى لە مەعریفەى شیعریى و دنیابینى جیاواز دەکات؟
کاتێک قسە لەو بەشە زیندووەى بزوتنەوەى روانگە دەکەین، ئەو بەشەى کە
لەگەڵ هەندێ لە شاعیران تازە دەبێتەوە، ئاماژە بە (هەستى شیعریى) و (تواناى
دەربڕین) دەکەین، کە لە ناوەوەى خۆیدا (وێنەى رەمزیى مرۆڤى کوردى)
هەڵگرتووە. ئەو بەشە زیندووەى زمان، بەردەوام لە ناوەوەى خۆیدا کردەى (هەڵبژاردن)
و (ئەزموونگەریى) بەرز دەکاتەوە.
بەڵام یەکێک لەو کارە گرنگانەى کە پێویستە تازەگەرى شیعریى کوردى خۆى
پێوە خەریک بکات، ئەوەیە کە بەکارهێنانە جۆراو جۆرە هونەرییەکانى زمان،
فەرامۆش نەکات، مەبەستم ئەو مەسافە رەنگاو رەنگانەیە، کە دەکەوێـتە
نێوان بەکارهێنانەکانى (زمانى هەڵایساو) و (زمانى دامرکاو)، (زمانى
شیعریى) و (زمانى رۆژانە)، (تەمومژ) و (روونى).. بەڵام بە مەعریفەیەکى
دیکە و دنیابینیەکى جیاوازى سەردەمیانە.
(٢)
بە گشتى ئەمڕۆى مۆدێرن وەک چۆن بەبێ خەیاڵ و فیکر و مەعریفە
بەرەوپێشەوە ناچێت، بەبێ نەرمى و شەفافیەت و سادەییش تەندروستانە
هەناسە نادات! لێرەوە بە بڕواى من تازەگەرى شیعریى کوردى بە گشتى دوو
شێوە لە تێگەیشتن و دوو فۆرم لە بیرکردنەوەى هێنا ئاراوە: یەکەمیان خۆى
لە یەکگرتن و بەنێویەکداچوونى زمانى ئاسایى و زمانى شیعریى..
هەڵدەگرێتەوە، بەو مانایەى کە گەڕانەوە بەرەو رابردوو، جەخت لە
هاوگونجانى رەسەنایەتى و پرسى سەردەم دەکات. دووەمیان، خۆى لە
رووبەرووبوونەوەى نێوان زمانى ئاسایى و زمانى شیعریى.. دەبینێتەوە، بەو
وەسفەى کە زمانى شیعریى هەڵگرى پرسى مەعریفى و ئایندەخوازییە و دژ بە
زمانى ئاسایى دەکەوێتەوە! بێگومان ئەو دوو فۆرمە لە تێگەیشتن، دوو
ئیشکالى بەرجەستەى نێو تازەگەرى شیعریى کوردین، کە هەتا ئێستاش لاى
هەندێ لە شاعیران بە روونى دەبینرێت.
(٣)
پرسى داهێنان لە کۆن و نوێ، لە مانا و دەلالەت.. کورت ناکرێتەوە، پرسى
داهێنان پرسى خەیاڵ و دنیابینى و مەعریفەى جیاوازە، پرسى چیگوتن و
جوانگوتنە.. لەو خاڵەوە دەمەوێ بڵێم هیچ شیعرێک نییە، تەنها بەرەو
داهاتوو بێ و بەرەو رابردوو جولە نەکات (بە پێچەوانەشەوە راستە).
هەمیشە داهێنان گەمەى دالەکانە، بۆ جەستەیەکى دیاریکراوى زمان
ناگەڕێتەوە، بەڵکو بۆخۆى جەستەیە ء چێژ لە خۆپیتێنى خۆى وەردەگرێت، لە
ناوکۆیى خۆى، خۆى بەرهەم دەهێنێتەوە.. (نووسین گەمەیە) لە رێگاى ئەو
گەمەیەوە جیاوازییەکان دەردەکەون، ئەوەش لەلایەک خۆشەویستى دەگەیەنێت،
بەو مانایەى کە ئارەزووى ئەویدیکە دەکات، لەلایەکى دیکەش
دووبارەکردنەوەیە، یان رێگادانە بە ناودژییەکان تاکو خۆیان بەرهەم
بهێننەوە، یان درێژە بە یارییەکانیان بدەن. یان وەک (ئەدۆنیس) دەڵێت:
داهێنان هاوپەیوەستبوونێکى خەڵقکەرانەى نێوان ئێستا و ئایندەیە، دیار و
نادیار، زەمەن و جاویدانى، واقیع و میتا واقیع...
__________________________________
بەشی
پێنجەم:
www.emrro.com/jargonpenc.htm
بەشی چوارەم:
www.emrro.com/jargonciwar.htm
بەشی
سێیەم:
www.emrro.com/jargonse.htm
بەشی
دووەم:
www.emrro.com/jargondu.htm
بەشی یەکەم:
www.emrro.com/jargonyek.htm
ماڵپەڕی عەبدولمتەلیب عەبدوڵا
|
