|
٢٤\١٠\٢٠١٣
ژارگۆن
-
١٠
-.
عەبدولموتەڵیب عەبدوڵا
خود و دەق.
هەمیشە نوسەر پێش ئەوەى خودى خۆى بدۆزێتەوە، دەکەوێتە نێو (بوون)ى
زمانەوە! ئەو قسەیە بەرەو ئەوەمان دەبات، کە دەقى داهێنەرانە نە
راستەوخۆ دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتى بابەت، نە بە شێوەیەکى گشتى (ئیگۆ
- خود، یان من) لێی بەرپرسیارە!
ئەگەر لایەنى بابەتى، بە جۆرێک لە جۆرەکان لەوێوە ئاماژە بە زمان بکات،
کە وادەکات کردەى تێگەیشتن ئاسان بکەوێتەوە، ئەوە لایەنى خودى و
بەکارهێنانە تایبەتییەکانى دانەر ئاماژە بە مەعریفە و فیکر
و خەیاڵى دانەر دەکات، لایەنى یەکەم دەکەوێتە نێو مێژوو، بەڵام
لایەنى دووەم بە هوشیارییەوە دەلکێت. راستە هوشیاریى بەشێکى سەرەکى
دەقى داهێنەرانەى لەخۆ گرتووە، بەڵام لە بیرمان نەچێ دەقى داهێنەرانە
لەوێوە دەردەکەوێت، کە کۆى دەسەڵاتەکان دەخاتە ژێر ئیقاع و پرسیارى
سەردەمى خۆیەوە، بە مانایەکى دیکە هەمیشە ئەدەب و هونەر لە رێگاى
هاوژیانى و گفتوگۆوە، لە رێگاى دنیابینیەوە وێناکردنى دیکەى جیاواز
بەرهەم دێنێت، وێناکردنێک کە پێشبینیکردن و جوانى و خەیاڵ رۆڵى تێدا
دەبینێت.
(١)
ئەگەر خوێنەر بپرسێت خود (Ego) چییە؟
دەشێ بە کورتى بڵێین لە رووى جەستە و تێگەیشتن لە جەستە، خود
نوێنەرایەتى جەستە دەکات.. وەک تێگەیشتن لە بونیادى عەقڵى، نوێنەرایەتى
مەعریفە دەکات.. لە بارى رەفتارى کۆمەڵایەتییەوە، نوێنەرایەتى خودى
کۆمەڵایەتى دەکات.. بەمجۆرە دەروونناسان پێیانوایە خود لە رێگاى
شارەزاییەوە بونیاد دەنرێت، شارەزاییەک، کە لە کارلێکردنى مرۆڤ و
دەوروبەرى کۆمەڵایەتى دێتە بەرهەم، کەواتە لە هەموو بارەکانى کەسێتیدا
بونیادى مەعریفى و فیکرى مرۆڤى لەسەر هەڵدەچنرێت، بەو مانایە خود بە
زەمەنەوە دەلکێت، بە شێوەیەکى گشتى زەمەنى خود زەمەنێکى ئاسۆییە، بەڵام
زەمەنى داهێنان زەمەنى قوڵاییە، لە دەرەوەى زەمەنەکانەوە بە ستوونى
دادەبەزێت.
شارەزایى سروشتێکى بازنەیى هەیە و تەواو سەر بە مانایە، کەچى داهێنان
سەر بە کەشفکردن و خەون و دنیابینییە... خود لە رێگاى میژووى
گەیشتنەکانەوە ئەکتیڤبوونى خۆى رادەگەیەنێت، بەڵام داهێنان
حەقیقەتەکانى لە نادیارەوە بەرجەستە دەکات.
(٢)
لە زمانى کوردیدا زاراوەى (من) یان (خود) لە زۆربەى شوێنەکاندا بە
شێوەیەکى ناراست بە کار هاتووە، ئەو تێکەڵکردنە بۆ تێکەڵکردنى (زات) و
(انا)ى عەرەبى دەگەڕێتەوە. وشەى (الانا) عەرەبى لە وشەى (Lememe)ى
فەرەنسى و (Ego)ى ئینگلیزى و ئەڵمانى
وەرگیراوە.. وشەى (Ego) تەعبیر لە وشەى (زات)
دەکات، نەک (انا).. (Ego) وەک زاراوە
واتە ئەو کەسەى کە قسە دەکات.. ئەگەر تەماشاى زاراوەیەکى دیکەى وەک (Egocentrisme)
بکەین، دەبینین لە زمانى عەرەبى بە (التمرکز حول الژات) تەرجەمە دەکرێت،
کەچى لە شوێنى دیکەدا هەمان زاراوە (Egoisme)
بە (الانانیە) بە کار دێت! زاراوەى (Egoisme)
لە رووى فەلسەفییەوە گومان لە کۆى ئەو بوونەوەرانە دەکات، کە دەکەونە
دەرەوەى (الانا)ەوە....بە کورتى دەمەوێـت بڵێم لە بەر ئەوەى لە
کوردستانى باشور زێتر سوودمان لە زمانى عەرەبى بینیووە، بۆیە هەمان
هەڵەى (زات) و (انا)ى زمانى عەرەبى هاتۆتە نێو زمانى کوردییەوە،
هەڵبەتە بەشێکى زۆرى ئەو گرفتە لەوێوەیە کە کۆى زاراوە و چەمکەکان لە
رۆشنبیریى عەرەبى و کوردى هیچ بنەمایەکیان نییە و ئێمە لە زمانانى
دیکەوە وەرمانگرتووە. بۆ ئەوەى تووشى ئەو ئیشکالانە نەبین، یا ئەوەیە
زاراوە ئۆرگیناڵەکان وەربگرین، یان تایبەتمەندیى زمانى کوردى لە رووى
مەعریفییەوە زێتر قووڵ بکەینەوە.
(٣)
(رۆناڵد فیربیرۆن) کە یەکێکە لە ئیگۆناسە پێشەنگەکان، هەوڵیداوە
کەموکورتیەکانى تیۆرى فرۆید پڕبکاتەوە، لەگەڵ قوتابییەکەى (جانترب)
دەیسەلمێنن، کە ئیگۆ هەر لە کاتى لەدایکبوونەوە ئامادەیە و هەڵگرى
پێکهاتەیەکى دینامیکى سەربەخۆیە، بە قسەى ئەوان جگە لە ئیگۆ شتێک بە
ناوى (ئید) وجودى نییە. بەڵام (ئەریک ئەریکسۆن) کە یەکێکە لە
بەشداربووانى تیۆرى نوێى ئیگۆیى، قسە لە ئیگۆى ئیبداعى دەکات، پێیوایە
ئیگۆى ئیبداعى هەڵگرى هێزێکى شاراوەیە و تواناى دیتنى هەیە، وەک چۆن
لەوێشەوە لە (فرۆید) جیا دەبێتەوە کە لە برى ئەوەى وەک بەندەى (ئید و
سوپەر ئیگۆ) سەیرى بکات، وەک فەرمانڕەوا تەماشاى دەکات و پێیوایە لە
هەر قۆناغێکى تەمەندا، دەتوانێت چارەسەرى ئیبداعى بۆ گرفتەکان
بدۆزێتەوە.. یەکێک لە وەزیفە بنەڕەتیەکانى ئەو ئیگۆیەى ئەریکسۆن:
وردبینى و تەرجەمەکردنى واقیعى ناوەوەیە، یان ئەوەى کە پێى دەڵێن
پێشبینیکردن، بەو مانایەش ئیگۆى ئەریکسۆنى تەواو پێچەوانەى ئیگۆى
فرۆیدییە، یەکەمیان ئیگۆیەکى داهێنەرە، بەڵام دووەمیان هەڵگرى فیکرە
باوەکانە.
__________________________________
بەشی
نۆیەم:
www.emrro.com/jargonno.htm
بەشی
هەشتەم:
www.emrro.com/jargonhesht.htm
بەشی
هەفتەم:
www.emrro.com/jargonheft.htm
بەشی
شەشەم:
www.emrro.com/jargonshesh.htm
بەشی
پێنجەم:
www.emrro.com/jargonpenc.htm
بەشی چوارەم:
www.emrro.com/jargonciwar.htm
بەشی
سێیەم:
www.emrro.com/jargonse.htm
بەشی
دووەم:
www.emrro.com/jargondu.htm
بەشی یەکەم:
www.emrro.com/jargonyek.htm
ماڵپەڕی عەبدولمتەلیب عەبدوڵا
|
