|
١٩\١٠\٢٠٢٠
کورتە وەڵام!
سەبارەت چاکسازی.
کامیل ژیر
- ٣٣ -
 هاوڕێانی
خۆشەویست: لەمڕۆوە گۆشە هەفتانەکەمان تەرخانئەکەین بۆ وتووێژ سەبارەت
چەمکە هەڵەکانی پەیوەند بەئێستاو ئایندەی نەتەوەکەمان، شادمانم
بەبەشداریی ئێوەو نەیارانیش لەم هەوڵەدا بەلێدوانی ئەرێنی یا نەرێنی یا
رەخنەو وەڵامی پێویست تا گەیشتن بەئەنجام. لەئایندەشدا هەموی بکەم
بەپەرتوکێ کە ببێتە سەرچاوەیەکی مێژوییو ئاوێنەیەکی باڵانما
بۆپیشاندانی هزرو هەڵکەوتەی ئەم رۆژگارەمان. پێمباشە لێدوانەکان تۆزێ
درێژەو ناوەرۆکیکی وای هەبێ کە گوزارە لەڕای نوسەرەکەی بکا.
بابەتی ئەمڕۆمان سەبارەت چاکسازییە. چاکسازی، مەرجی پێشکەوتنە لەهەمو
بوارەکانی ژیانا، بەهۆی چاکسازی لەئامێری تەشیدا، خەڕەک دروستکرا کە
لەیەک کاتا کاری چەن تەشییەکیکرد بۆڕستنی خوری، لەوەوە داهێنانی ئامێری
هەڵم بۆچنینی قوماش. ئەو چاکسازیو داهێنانە، بو بەسەرەتای بەرپابونی
شۆڕشی پیشەسازی لەچەرخی هەژدەدا. دوایئەوە، چەندین چاکسازیو داهێنانی
سەرسوڕهێنەریتر کە ئێستا مرۆڤایەتی بەرەکەی ئەخوا، لەکارەباوە تا
ئەگاتە ئامێرە تەکنەلۆجییەکانی ئەم سەردەمە.
بەهەمانشێوە، بەهۆی پێویستییەکانی ژیانەوە، چاکسازی لەسیستمی
فەرمانڕەواییشدا کراوە. لەکۆیلەیەتییەوە تا سەروەریی یاسا. ئێستا ئێمەی
کورد کە تەنیا لەهەرێمی کوردستانا سەرەداوێکی فەرمانڕەواییمان
بەدەستەوەیە، لەهەمو وڵاتێکیتر زیاتر پێویستیمان بەچاکسازییە لەهەمو
بوارێکا، بەتایبەتی لەبەڕێوەبردنی وڵاتا. کەچی لەپێکهێنانی یەکەم
کابینەی هەرێمەوە تا ئێستا، لەجیاتی چاکسازی، گەندەڵی رۆژلەدوایڕۆژ
لەپەرەسەندنایە! هەرچەنە ئەم کابینەیەی ئێستا، بەڵێنی چاکسازییداوەو
خەڵکیش بەهیوایە بەڵێنەکە ببێتە کردار. بەڵام پێناچێ چاکسازییەکی
کاریگەری ئەوتۆی بۆبکرێ کە گەندەڵی بنەبڕکا ئەگەر بەڕاستیشیبێ، مەگەر
هەنێ هەنگاوی لاوازو روکەش. چونکە بەپێی بنەمایەکی گشتیی یاسایی:
بینایەک بناغەکەی لەسەر بۆشبێ، ئەو بینایەش هەر بۆشە (مایبنی علی
الباطل فهو باطل ایضا). بناغەی ئەم کابینەیەش لەسەر بناغەی پارتایەتی
دروستکراوە! ئەوەش بناغەیەکی بۆشە. بابزانین چۆن؟
ئەگونجێ لەهەنێ وڵاتی یاساسەروەرا، پارتایەتی، سودێکی هەبێ، بەڵام لەو
وڵاتانەدا کە یاسا بۆبەرژەوەنیی پارت دائەڕێژرێ، یاخود یاسا لەلایەن
پارتەکانەوە پێشێلئەکرێ، پارتایەتی ئەبێتە ڤایرۆس بۆمیللەت. خۆئەوە هەر
کوردنیە کە فرەپارتی سستوسڕیکردوەو دایڕزانوە! بۆنمونە: ئێمەی کورد
لەنزیکەوە ئیراکی ئەرەبی ئەبینین کە ئێستا بەهۆی فرەپارتییەوە
چییبەسەرهاتوە! تەنانەت ئەم پەتایە، خەریکە وڵاتە زلهێزە
فرەپارتییەکانیش ئەگرێتەوە!. هەڵبەت بۆشیکردنەوەی ئەم راستییە،
گەڕانەوەمان ئەبێ. جارێ با تۆزێ لەکابینەکەی ئێستای هەرێم بدوێین:
ئەم کابینەیە، کە دروشمی چاکسازیی هەڵکردوە، لەوەناچێ لەو هەوڵەدا
سەرکەوتنێکی کاریگەر ئەنجامبدا. چونکە کابینەیەکی فرەپارتییە. ئەو
پارتانەی لێیکۆبونەتەوە، بۆخواردنی کێکی بوجەو داهاتی هەرێم هاتونو
خەمی چاکسازییان نیە! ئەگەر ئەو خەمەیان هەیە، با یەکەمجار لەخۆیانەوە
دەسپێبکەنو واز لەو کێکە بێنن کە سەرچاوەی سەرەکیی گەندەڵییە.
پارتەکانی باشوری کوردستان، لەسەردەمی شاخەوە، خوویان بەوەوەگرتوە:
داهاتەکانی گومرگ لەنێوخۆیانا بەشکەنو لەسەر سفرەی هەژارانی گوندەکانیش
بژین!. شەڕی یەکدیبکەن، کلک لەگەڵ داگیرکەرانی کوردستانا
گرێبدەنو..هتد. خویەکیش گیرا بەشیری، تەرکنادرێ بەپیری. ئەوەبو
لەرۆژانی راپەڕینا، وڵاتیان تاڵانکردو ئاودیویانکرد، دوایئەوە شەڕی
ناوخۆ، ساڵانی ٢٠٠٣ تا ٢٠١٠ دو پارتە دەسەڵاتدارەکە، مانگانە یەکی ٣٥
ملیۆن دۆلاریان لەبوجەی هەرێم لائەدا بۆخۆیان. لەساڵی ٢٠١٠ەوە گۆڕانو
ئیسلامییەکانیش بون بەبرابەشیان. لەکاتێکا، لەهیچ وڵاتێکی یاساسەروەرا،
بوجەی وڵات بەپارت نادرێ. ئەگەر درا، ئەوا ئەشێ بڵێین: (دز پاسەوانبێ،
هەزار کەلاوە بەپولێ). ئەوە سەرباری دەسگرتنیان بەسەر هەمو جومگەکانی
وڵاتا کە لای میللەت شاردراوەنیە.
ئێستا چینێکی تایبەت لە وڵاتە دواکەوتوەکانا دروستبوە، ئەشێ پێیبڵێین
(چینی مشەخۆر) ئەم چینە لەکۆمەڵە مرۆڤێ پێکهاتوە کە هیچ بەرهەمێکیان
بۆوڵاتنیەو هایلاڤیش ئەژین، بایەخیان بۆبڕوانامەی بەرزو تواناو زیرەکیو
بلیمەتیی تاکەکەسو رەنجی شان نەهێشتوە. خۆت بهاوێژەرە ناو یەکێ لەپارتە
دەسڕۆیشتوەکان، دەرگاکانی وەزیریو پلەی بەرزو ئەندامپەرلەمانیو هاوردەو
هەناردەو دەوڵەمەنیت بۆئەکرێتەوە، بەتایبەتی بۆئەوانەی لەهونەری
ماستاوچێتیا شارەزاو چالاکن.
ئەم کابینەی نۆیەمەی ئێستا، نەک چاکسازیی کاریگەری بۆناکرێ، بەڵکو
لەپێکهێنانیەوە، دەنگێکی تازە بەرزبۆتەوە، دەنگی نا ناوەندی
(لامەرکەزی) کە خواستی هەنێ لایەنی پێکهاتەکەیەتی.
قەڵەموەشێنەکانیشیان، تەپڵی بۆئەکوتن بەجۆرێ کە دێزگەرایی گەیشتۆتە
رادەیە، لەسایتی کوردستانپۆستا، هێمن ناوێ، بەبیانوی نا ناوەندییەوە،
لەبنی هەمانەکە ئەداو بێشەرمانە داوای روخانی قەوارەکەی هەرێمو
گەڕانەوەی بۆژێردەستی بەغدا ئەکا! ئەو قەوارەیەی کە بەخوێنی سەدان
هەزار کورد دەستەبەربوە! لەجیاتی ئەوەی بەرەو بەهێزبونو سەربەخۆیی
ئاڕاستەکرێ، بەبیانوی نا ناوەندییەوە هەوڵی زیاترلاوازکردنو روخانی
ئەدرێ!! لەکاتێکا ئەوانەی پاچی روخانی قەوارەکەیان بەدەستەوەیە،
ئەوانەن کە بەهۆی ئەم قەوارەیەوە هەڵگڕاون!. ئەمە لەوەئەچێ بەرد
فڕێدەیتە ئەو کانییەی ئاوی لێئەخۆیتەوە!. سەیرە! ئەم بەردهاوێژانەی
ئێستا، ئەوانەن کە دوای راپەڕین، بەجوتێ سۆلو گیرفانی بەتاڵەوە
گەڕانەوە!. گریمان ئەوانە لەم هەوڵەیانا سەرکەوتوبونو ئەم قەوارەیەیان
روخانو هەرێم کرایەوە بە سێ پارێزگای ژێردەسەی ئیراک! ئەنجام چیئەبێ؟
گومانیتیانیە، ئەنجام گەڕانەوەئەبێ بۆئەو رۆژانەی مولازم موحسنێک، وەک
سەگی هار، نەک هەر لەهەژاران بەرئەبێ، لەهەڵئاوساوە سۆل لەپێکانو
پاچبەدەستەکانیش بەرئەبێو چارەنوسیان لەچارەنوسی هەسەن خەیری*
باشترنابێ.
وادیارە هەنێ کەس جیاوازی لەنێوان قەوارەی سیاسیو دەسڵاتی سیاسیا
ناکەن. یا ئەیزاننو خۆیان گێلئەکەن. مافی هەموکەسە داوای روخانی
دەسەڵاتێکی سیاسیی گەندەڵ یا بێتوانا یا هەر جۆرە خراپیەک بکا، بەڵام
مافی کەسنیە داوای روخانی قەوارەی سیاسیی نیشتمانەکەی بکا، یا هەوڵ
بۆئەوەبدا وڵاتەکەی بخاتە ژێر دەستی وڵاتێکیترەوە. ئەگەر ئەوەیکرد،
ئەوە ئەچێتە واری ناپاکی (خیانەت)ی نیشتمانیەوەو سزاکەی کوشتنە سەرەڕای
روڕەشی.
سیستمی نا ناوەندی ئەگەر هەنێ لایەنی باشیشی هەبێ بۆ وڵاتێکی
فرەنەتەوە، یا فراوانو دەوڵەمەن، بۆ ئەم هەرێمە بچوکە لاتەی ئێمە کە
بریتییە لە سێ پارێزگاو لەتێ، زیانی هەیە نەک سود. گریمان سودی هەبێو
رەواشبێ، ئەوا لەم رۆژەمانا، بەباوەڕی من، بۆمەبەستێکی ناڕەوایە.
________________________________________
*
هەسەن خەیری، ئەو زۆڵە کوردەبو کە ئەتاتورک بە بەرگی کوردییەوە ناردی
بۆکۆمەڵەی نەتەوەکان لەژنێڤ، وتی من نوێنەری کوردم، ئێمە نامانەوێ
لەدەوڵەتی تورکیا جیابینەوە. کە گەڕایەوە، لە سێدارە درا بەتۆمەتی
ئەوەی بەرگی کوردیی پۆشیوە!. دوایی لەسەر سێدارەکە وتی: داواکاریم
ئەوەیە لەسەر رێگەیەک بمنێژن کە کورد هاتوچۆی پیائەکا، بۆئەوەی هەرچی
بەلای گۆڕەکەما تێپەڕی، توفێکم لێبکا.
٥\٦\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
سەبارەت
فرەپارتی.
- ٣٤ -
ئاشکرایە کارێکی بەکۆمەڵ، بەرهەمی زیاتری ئەبێ لەهی تاکەکەس. دیدو
بۆچونەکانی هاوڕێیان، بابەتی هەینیی پێشومانی دەوڵەمەنکرد. گەلێ
تێبینیو رای تازەیان پیشاندا. کاکە بەختیار بامۆ وتی (هەر بەقسەو باسو
گلەییو گازندە کار مەیسەرنابێ). منیش مژدەی ئەوەمدایە کە لەئەڵقەکانی
داهاتوا چارەسەریش پیشانئەدەین،
کاکە شوان سەئید، نهێنییەکی ترسناکی ئاشکراکردو وتی (من بەر لە ٥ ساڵ
زیاتر کۆبونەوەیەکی یەکێ لەهەرە دەسەڵاتدارەکانی ئەمڕۆم بینی لەگەڵ
هەندێ لایەنگرانی پارتەکەی کەزۆر بەتوندیو زمانێکی زۆر زبرو
بێئەدەبیانە هەڕەشەی لەناوبردنی ئەم قەوارە سیاسییەی ئەکردو فەرموی
هەرئەبێ ئەو خەونەیان لەگۆڕنێم) بێگومان ئەو هەڕەشەیەو پیلانەکانی
ئێستەش بۆهەمان مەبەست، جگە لەڕقی ئەستور، دەستی دەرەکیشی لەپشتە.
کاکە ئارف کەریم (ئاماژە بۆ مەترسیی ئەقڵی خێڵەکی ئەکا) راستی پێکاوە.
سەردەمی خێڵ بەسەرچوە. ئێستا گرەو بەزانست ئەبرێتەوە.
کاکە کەمال مهەمەد، هەلی ئەوەی رەخسان کە ئێمەش بڵێین نابێ تاهەتا
قاچمان هەر لەناوەوەی سنوری خۆمانبێ. کاتی ئەوەهاتوە کە لەدەروەی ئەو
سنورەش دەسبوەشێنینو ئارامی لەناوماڵی دوژمن نەهێڵین. بەوە دوژمن دێتە
سەرچۆک. یەک لەسەر هەزاری کۆمەڵکوژییەکیش ناکەوێ لەسەرمان.
کاکە پشکۆ ئەمین پێداگرە لەسەر نەمانی پارتایەتی لەم هەرێمەی ئێمەدا،
ئەڵی هیزب هۆیە نەک ئامانج. هیزبی کوردی ئامانج ئەکەنە قوربانی هۆ! وەک
بتپەرستەکانی قورەیش! هیزب سەرچاوەی گەندەڵییە، کورد پێویستی
بەکوردایەتییە نەک هیزبایەتی. هیزب کەرتمانئەکا، کوردایەتی یەکمائئەخا.
سەبارەت چاکسازی ئەڵێ ئەبێ لەخۆمانەوە دەسپێبکەین. ئەوی بیەوێ
چاکسازیبکا کەس دەسیناگرێ، بەڵکو ئەو گرەوئەباتەوە.
کاکە دلێر رەشید ئەڵێ ئەبێ چاکسازی گشت روەکانی ژیان بگرێتەوە،
لەخۆمانەوە دەسپێبکەین، دوژمنان هەوڵئەدەن بیری نەتەوایەتی بخنکێنن،
ئەبێ بڕواهەبێ کە ئەتوانین چاکسازی بکەین.
کاکە دارا یارە ئەڵێ ئیرادەی بەهێزو دڵسۆزی بۆکوردستان لەهەموشت
بەهێزترە.
کاکە هەمە هێمن پێیوایە جگە لەچاکسازی هیچ جێگرەوەیەکیترمان نیە.
ئاماژە بۆخاڵێکی گرنگ ئەکا ئەویش بەهێزکردنی کەرتی پیشەسازیو
کشتوکاڵییە.
کاکە ئاوات ساهێبقڕان ئەڵێ مەترسیدارترین تەنگژەی کوردایەتی، تەنگژەی
هوشیاریی گشتییە. هەر لەوێشەوە تەنگژەکانیتر ئاڵۆزئەبنو دەرهاویشتەی
ماڵوێرانکەری لێئەکەوێتەوە. خۆگونجاندن لەگەڵ دۆخی خراپدا، ئاقڵبوننیە،
هەر نەتەوەیەک چەپڵەی موچڕکاویی بۆسوکایەتیکردن بەخۆی لێدا، شایەنی
رێزنیە، چاکسازی لەناو پارتەکانی کوردستانا، لەهیچەوە بۆهیچ ئەچێ،
گەمژەییە چاوەڕوانی ئومێدیان لێبکرێ. هوشیاریی گشتیو دروستکردنەوەی
کەسایەتیی تاکی کوردو ئینتیمای بۆنیشتمان، جێگەی هیوایە.
بابەتی ئەم هەینییەمان، دیاردەی کوشندەی فرەپارتییە:
زانست ئەوەی سەلمانوە کە ژینگە، جۆری ژیان ئەگۆڕێ. بۆنمونە: رەنگی
پێستی مرۆڤ، لەهەر ژینگەیەکا جۆرێکە،. نە خورما لەژینگەی فێنکا ئەڕوێ،
نە گوێز لەژینگەی گەرما. فرەپارتیش بەوجۆرەیە. لەکۆمەڵگەی قاڵبو
بەدیموکراتی، بەرهەمدارە. لەنادیموکراتیا، زیاندارە.
چاکسازی لەدەوڵەتداریا، یەکەمجار لەشۆڕشی فەرەنساوە سەریهەڵدا ساڵی
١٧٨٩و تەشەنەیکرد بۆڕۆژئاوا بەگشتی. پاشایەتی گۆڕی بۆکۆماریو سیستمی
دیموکراتیو فرەپارتیو سەروەریی یاساو مافی مرۆڤو مافی ئافرەتو نەهێشتنی
دەرەبەگێتیو نەهێشتنی کۆیلەیەتیو گۆڕینی سیستمی ئاینی بەدنیایی
(ئیلمانی)و تڕۆکردنی کەسە ئاینییەکانو جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانو
ئازادیی رادەربڕینو یەکسانیو گەڵێ ئەنجامیتری لێبەرهەمهات. ئەو
چاکسازیانەش بەکوتوپڕی نەبو، بەڵکو ساڵانێکی خایانو خوێنی بۆڕێژرا. ئەو
شۆڕشەش لەئەنجامی بیرو تێڕوانینەکانی ژمارەیەک لەرۆشنبیرانی فەرەنساوە
بەرپابو.
لەکوردستانا، فرەپارتی لەچەرخی بیستەما سەریهەڵدا بەبێئەوەی زەمینەی
دیموکراسیی بۆسازکرابێ! پێشئەوەش فرە میرنشینی هەبو کە ئەویش جۆرێبوە
لەفرەپارتیو هەردوکیان بە زیان شکاونەتەوە بەسەر کوردا. هەنێ جاریش
داگیرکەرانی کوردستان دەسیانهەبوە، یا هاندەربون، لەدروستکردنیانا
بەمەبەستی کەرتوپەرتکردنی نەتەوەی کوردو بەگژیەکتراکردنیان. شەڕی
خۆبەخۆی میرنشینیەکانو شەڕی نێوان پارتەکان، بەڵگەی ئەم راستییەن.
ئێستەش فرەپارتی رێگرە لەڕێی یەکێتیی کوردا. رێگرە لەڕێی چاکسازیا
لەهەرێمی کوردستان. هەروەها لەڕێی سەربەخۆییشمانا. فرەپارتی سەرچاوەی
هەمو گەندەڵییەکانە.
دیموکراسیو فرەپارتی، تەواکەری یەکن. کورد بەدرێژایی مێژوەکەیو
تائێستا، بەخەویش، دیموکراسیی نەدیوە، نە لەخاکی خۆیاو نە لەدەوڵەتانی
داگیرکەرانیا. دیموکراسیو فرەپارتی بۆکوردو بۆداگیرکەرەکانیشی، وەک ئەو
کەسەیە کە بەگەورەیی فێری پڵاوخواردن ئەبێو دەسئەبا بۆلوتی!
دیموکراسی، واتا فەرمانڕەوایی زۆرینەی گەل. بەڵام لە وڵاتە
دواکەوتوەکانا، بەهەرێمەکەی ئێمەشەوە، واتا فەرمانڕەوایی کەمینە بەسەر
زۆرینەی گەلا.
فەیلەسوفی ئەڵمامی، تریتیشکە، ئەڵێ: فرەپارتی بۆگەلانی ئازاد پێویستە،
بەڵام ئەو گەلانەی کە هێشتا لەقۆناغی تێکۆشانان بۆرزگاریو سەربەخۆیی،
بۆفرەپارتی ناشێن، بەڵکو پێویستیان بەتەنیا یەک رێکخستنی نەتەوەیی
هەیە. وەک بەڵگەیەکیش ناوچەی بێدمۆنت بەنمونە ئەهێنێتەوە کە چۆن لەژێر
کاریگەرێتی کافورا هەمو پارتەکان یەکیانگرت ساڵی ١٨٥٩.
بێشکچی سەبارەت پارتە کوردییەکان ئەڵێ:
١- زیاتر ئەچنە خانەی رێکخراوێکی سوپاییەوە.
٢- هەر کوتێکی کوردستان لەلایەن چەن هیزبێکەوە پارچەپارچەکراوە.
زوربەیان درێژەپێدەری پەیوەندییە خێڵەکیە فیودالیستەکەن لەکاڵایەکی
مۆدێڕنا.
٣- لەنێو ریزەکانی خۆشیاندا کەمتر شێوازی دیموکراتی پەیڕەوئەکەن.
٤- چەن سەرکردەیەکی ئۆتۆکراتی، رێگەی توانا تازەکان نادەن.
٥- لەڕوی ئایدۆلۆژییەوە، راڕاو هەرزەن، هەر رۆژەی لەئاوازێ ئەخوێنن.
ئاڵاهەڵگری مارکسیبونو ئێستا سەرلێشێواو.
٦- رێخستنێکی فشوفۆڵ، درۆودەلەسە بەسیاسەت تێئەگەن،
٧- بڕوانەبون بەخۆیانو پشتبەستن بەداگیرکەرانی کوردستانو..هتد.
جگەلەوانە، میللەت لەساڵی ١٩٦٤ەوە، کارە ناپەسنەکانی پارتی کوردی
بەچاوی خۆیان ئەبینن. ئێستاش لای کەس شاردراوەنیە کە پارتەکان شێوەی
کۆمپانیای بازرگانیان وەرگرتوە. لەبەرئەوە، ئێمە بەئەرکی سەرشانمانی
ئەزانین، لەم گۆشەیەوە، دو رێگە بگرینەبەر لەپێناوی چاکسازییەکی
ریشەییدا:
یەکەم: بەرنامەیەک بۆچاکسازیی ریشەیی ئەخەینە بەردەم دەسەڵاتی هەولێر
(وەک هکومەت نەک هیزب) بۆئەنجامدانی لەماوەیەکی دیاریکراوا.
دوەم: ئەگەر ئەو بەرنامەیە جێبەجێکرا، میڵلەت ئەبێتە پشتگیری هکومەتی
هەرێم. وەگەر نا، بەپێی بەرنامەی دوەممان کە بەرنامەیەکی زانستیو
کردەییە بۆچارەسەر، میللەت خۆی جڵەوی فەرمانرەوایی ئەگرێتە دەستو خۆی
چاکسازیی تەواوەتی ئەنجامئەدا بەبێ شەڕو بێ توندوتیژیو بەبێ خوێن.
ئەڵقەی داهاتومان تەرخانئەکەین بۆرونکردنەوەو درێژەی ئەو دو بەرنامەیە.
١٢\٦\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
سەبارەت
پێشنیاری دو بەرنامە بۆچاکسازی.
- ٣٥ -
پێشه‌کی ئه‌بێ ئه‌و راستییه بزانین که ئه‌م هه‌رێمی کوردستانه‌ی
ئێمه، بۆته راستییه‌کی چه‌سپاوو بۆهیچ هێزو ده‌وڵه‌تێکنیه
له‌ناویبه‌رێ. به‌تایبه‌تی ئێسته بەهۆی بونی نەوتو گازەوە لەهەرێم،
له‌به‌رژه‌وه‌ندیی زلهێزه‌کانه که بیپارێزن، سه‌رباری بریاره‌کانی
688و هێلی 36و ناوچه‌ی ئارامو ده‌ریایه‌ک نه‌وتو گاز. بەرگریو
بەرەنگاربونەوەی هێزی پێشمەرگەشی بچێتەسەر. لەهەمانکاتا دوریشنیە
کەللەپوتێکی سەرکەشی خاوەن دەسەڵاتی یەکێ لەداگیرکەران هیرشیبکاتەسەر،
بەڵام لەئەنجاما سەرکەوتونابێ.
لەگەڵ ئەو راستییەشدا، هەرێم پێویستیی بەسیستمێکی بەرگری سەربازیی
بەهێزو بەچاکسازییەکی ریشەییو هەنگاونانی کردەییو بوێرانە هەیە بەپێی
بەرنامەو نەخشەی زانستیانە، وەک لەخوارەوە ئاماژەیان بۆئەکەین.
یەکەم، بەرنامەیەک بۆدەسەڵاتی پایتەخت وەک هکومەت نەک هیزب:
١- دەسپێشخەرییەکی باشە کە کابینەی نۆیەمی هەرێم، مژدەی چاکسازی ئەدا
بەمیللەت. میللەتیش خوازیارە کە ئەو چاکسازییە، ریشەییبێ نەک روکەش.
چاکسازییەکی ریشەییش، بەبێ لابردنی مۆتەکەی هیزب لەسەر بوجەو سامانی
هەرێم، بێئەنجامئەبێ. هیزبی کوردی، وەک مشار بەپاڵپێوەنانو بەڕاکێشانیش
جەستەی قەوارەکەو خەڵکی هەرێم ئەبڕێو سامانی میللەت ئەخوا. وا زیاتر لە
٢٨ ساڵ بەسەر تەمەنی هکومەتی هەرێما تێئەپەڕێ، نەک ئێستا، ئەبوایە دە
ساڵ پێشتر، واتا لەتەمەنی ١٨ ساڵیا (تەمەنی باڵقبون!) ئەم هکومەتە
بکەوتایەتە سەرپێی خۆیو لەقەیومی هیزبایەتی رزگاریببوایە. ئيستەش بەبێ
لابردنی مۆتەکەی هیزبایەتی، چاکسازیی بنەڕەتی ناکرێ. هیزبی کوردی،
لەبوجەی هەرێمو داهاتی دەروازە سنورییەکانو تانکەرە نەوتو هەناردەو
هاوردەو قۆنتەراتەکانو چیوچییتر ئەخوا! کەچی موچەی ئەندامەکانیشی
بەشێوازی بندیوار لەبوجەی هەرێم دابینئەکا سەرەڕای بەخشینەوەی موچەی
خانەنشینی بەپلەی وەزیرو گزیر بۆخەڵکانی سەر بەخۆیان کە تیایاناهەیە
یەک رۆژیش فەرمانبەر نەبوە!.
مەترسیی گەورەی پارەدانی هەرێم بەهیزبو موچەی بندیوار لەوەدایە، چینێکی
مشەخۆرو گەمژەو تەمەڵو بێبەرهەم دروستئەبێ کە بایەخ بۆبیرو تواناو
داهێنانو زیرەکیو بلیمەتی ناهێڵێ. ئەم دیاردەیە، لەهیچ وڵاتێکی
یاساسەروەرا بونینیە. با لەهەرێمیشا ئیتر هیزب بەماڵی میللەت نەژی.
بەتایبەتی ئێستا بونەتە سەرمایەدارێکی ئەوەنە گەورە کە تا سەد ساڵیتر
پێیئەژین.
٢- لەهیچ دەوڵەتێکی دنیادا، دو سوپای سەربازیی سەربەخۆ نیە، وەک ئەوەی
لەباشوری کوردستان پێیئەوترێ: هێزی ٧٠و٨٠. ئەمە دیاردەیەکی زۆر
ترسناکە. یەکەم مەرجی چاکسازی: لابردنی دەستی هیزبە لەسەر بوجەو
داهاتەکانی هەرێم. دوەم مەرج: یەکخستنی ئەو دو هێزەو تێکەڵکردنیان
بەیەکدی. هەروها یەکخستنی هەمو دەزگا هکومییەکانو نەهێشتنی هەمو
دیاردەیەکی دو ئیدارەیی بەدناو. لەهەمان کاتا پێویستە مەشقی سەربازی
بەهەمو کوڕو کچێکی هەژدەساڵان بکرێ بۆماوەی ٣ مانگ. سەربازیی خۆویست
(ئیختیاری)ش پەیڕەوکرێ بۆجێگرتنەوەی ئەوانەی ئەگەنە تەمەنی خانەنشینی.
ئێستا سەردەمی شاخ تێپەڕیوەو نابێ هیزب خاوەنی سوپا، یا خاوەنی هێزی
چەکداربێ. ئەوە دەستوری هەمو دەوڵەتانی جیهانە. سه‌باره‌ت چه‌ک،
چه‌ندین سه‌رچاوه هه‌یه که ئاماده‌ن چه‌کی قورسو فڕۆکه‌و تۆڕی
دژەئاسمانیش به‌قه‌رزی نه‌وتو گاز بفرۆشن. وڵاتێکی وەکو نەرویج،
بۆنمونە، تەنیا بەداهاتە ناوخۆییەکانی: موچەو پرۆژە مەدەنییەکانی
دابینئەکا. هەمو داهاتی نەوتەکەی تەرخانئەکا بۆپرۆژە سەربازییەکانی،
ئەوەی ئەشمێنێتەوە، ئەیکا بە یەدەک بۆرۆژی تەنگانە. وڵاتێکی وەک
ئەردەنیش، بەبێ نەوت، لەئیراکو سوریا باشتر ئەژی. با ئێمەش سامانە
سروشتییەکانمان تەرخانکەین بۆبەرگری لەقەوارەکەی هەرێمی کوردستان.
بەجۆرێ کە هیچ دوژمنێ نەتوانێ سنورمان ببەزێنێ.
٣- رونکاری لەهەمو داهاتەکانی هەرێما، بەتایبەتی نەوتو گازو دەروازە
سنورییەکان. هەمو داهاتەکان بخرێنە ناو بوجەی گشتییەوەو میزانییەی
بۆرێكخرێ. لەکۆتایی ساڵا ئەژماری کۆتاییو وردبینیی بۆبکرێو دواجار
بخرێتە بەر دیدی میللەتو پەرلەمانو دیوانی چاودێریی دارایی.
٤- هاوردەو هەناردە، رەهاکرێن بۆهکومەتو بۆکەرتی تایبەتیش. بۆئەوەی
لەئەنجامی رکابەری (مونافەسە)ەوە کاڵا هەرزانو جۆر باشو باشترکرێ.
٥- موچەی زۆری پلە بەرزەکانو ئەندام پەرلەمان، بۆکڕینی ویژدانیانە.
کەمکردنەوەی بەڕێژەی ٧٠٪پێویستە بۆ رۆژگاری ئەمڕۆمان. ناشبێ موچەی
خانەنشینیان بکەوێ. ئەتوانن، دوای ئەو پۆستانەیان، بگەڕێنەوە بۆسەر
کارەکانی پێشویان تا خزمەتی خانەنشینی تەواوئەکەن بەپێی یاسا. ئەمە
دەستوری هەمو وڵاتانی پێشکەوتوە.
٦- کەمکردنەوەی کەناڵە ئاسمانییەکانو زانکۆ هکومیەکان کە بەبوجەیەیکی
زۆر گەورە بەڕێئەکرێن. کەناڵی زۆر، بەبەرنامەی پڕوپوچ پڕئەکرێنەوە.
زانکۆی زۆریش، نەوەیەکی بێبەرهەمی لێئەکەوێتەوە. دەرچوەکان ئەبنە
کوردەکەی لەهەردو جەژنبو! نە دائەمەزرێنرێن، نە لەڕویاندێ کاری دەستو
بازو بکەن!. ناچار رو لەهەندەران ئەکەن، بەدەگمەننەبێ ناگەڕێنەوە، نە
خۆیان نە مناڵیان. دواییش لەناو میللەتانیترا ئەتوێنەوە. ئێستا چەن
ملیۆنێ کورد لەو وڵاتانە، لەژێر مەترسیی توانەوەدان. ئەمەش جۆرێکە
لەجینۆسایدی کورد! ئەشێ ئەم دیاردەیە بۆئەو نەتەوانەی دەوڵەتیان هەیە،
ئەو مەترسییەی نەبێ، بەڵام بۆنەتەوەی بێدەوڵەت، مەترسییەکە گەوەرەیە،
تواننەوەی ئاشورییەکان بۆنمونە.
٧- گرنگیدان بەکەرتی پێشەسازیو کشتوکاڵیو گەشتیاریو ژینگەو ئاژەڵداری
بەپێی نەخشەی زانستیو کردەیی نەک هەر قسە!
٨- چاوگێڕانەوە بەمیلاکی فەرمانگەکاناو کەمکردنەوەی فەرمانبەرو
نەهێشتنی رۆتینو رەخساندنی هەلی کار بۆیان لەکەرتی تایبەت.
٩- بیمەی رادەی کەمی ژیان، بۆپەککەوتوانی بێداهات.
١٠- دابینکردمی دڵنیایی تەندروستی بۆهاولاتیان، پەرەدان بەنەخۆشخانە
گشتییەکان، موچەی پزیشکو کارمەندانی تەندروستی بەپێی بارستایی
کارەکانیان.
١١- موچەی مامۆستایان لەهەمو قۆناغەکانی خوێندنا، بەپێی بڕی
وانەکانیانبێ. خولێکی فێرکردنیش بکرێتەوە بۆمامۆستایانی ئاینی تا
میلاکی قوتابخانە سەرەتاییەکان پڕکەنەوە، دەرماڵەیەکی گونجاویشیان
پێشکەشکرێ. بەوەش ئەو مامۆستایانە خێریان زیاتر ئەگا. دروستە
ئایندارانیش لەماڵی خۆیانا خواپەرستیبکەن.
١٢- داڕشتنی دەستورێ بۆهەرێم کە سەروەریی یاساو مافو ئازادیی تاکەکەسو
پێکهاتە ئاینیو نەتەوەییەکانی تیاپارێزراوبێ، سنوری کوردستانی
تیادیاریکرابێ، یاساکان لەدەستورەوە سەرچاوەبگرن.
١٣- په‌روه‌رده‌ی کوردایه‌تی له‌مناڵییه‌وه. ئه‌گه‌ر ئه‌وه نه‌کرێ،
ئه‌وا ناخی نه‌وه‌کانمان به‌په‌روه‌رده‌ی دژه‌کوردایه‌تی
پڕئه‌کرێته‌وه.
١٤- توێژینەوەی زانستیو کاری کردەیی بۆرزگارکردنی کورد له‌گرێی
خوارده‌ستیو هەست بەکەمیکردن.
١٥-یاسا، به‌ڕاستی سه‌روه‌ربێو ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌که‌سانی
پیشه‌وه‌ر (ته‌کنۆکرات) پێکبێ.
١٦- بۆ تێپەڕاننی تەنگژەی ئابوری، پەیڕەوکردنی بەرنامەی دەسگرتنەوە
(تەقەشوف).
١٧- له‌ئاستی نێودەوڵەتیا، هه‌مو هێلکه‌کان نه‌خرێنه سه‌به‌ته‌ی
رۆژهەڵات یا رۆژئاواوە. نەرمیو سیاسەت لەگەڵ زلهێزەکان.
١٨- چارەسەری ناوچە داگیرکراوەکان، بەبەرنامەیەکی تایبەتئەکرێ کە
لەهەلێکا ئەیخەینە رو.
تێبینی: وه‌ک چۆن ژینگه‌کان چونیه‌کنین، کۆمەڵگەکانیش چونیەکنین،
هەرکۆمەڵگەو لەهەر سەردەمو بارودۆخێکا، جۆرە خه‌باتێکو جوره سیستمێکی
بۆئەگونجێو گەشەی پێئەدا. واتا ئەبێ کاڵا لەقەد باڵابێ. ئەشێ ئەم
بەرنامەیە، کاڵای بەقەد باڵای ئەمڕۆی باشوری کوردستانبێو له‌هه‌لی
گونجاوا ده‌وڵه‌تی سەربەخۆش دابینبکا. ئایندە، بەرنامەی جیاوازی خۆی
ئەبێ. بەپەیڕەوکردنی ئەو خاڵانەش، هەرێم پێویستیی بەبوجەو موچەی بەغدا
نامێنێ. بەڵکو ئەتوانێ موچەڕاگیراوەکانو پاشەکەوتەکانو
سلفەڕاگیراوەکانی بەڵێندەرانیش ئازادکرێن.
ئەم بەرنامەی چاکسازیە بۆهەمو هەرێمە. نابێ ناڕازیبونی لایەنێ، ببێتە
بیانو بۆلایەنەکەیتر. هەر لایەنێکی رازی لەناوچەکەی خۆیا پەیڕەویکا،
سۆزی میللەت بۆخۆی رائەکێشێ.
دوەم، با کابینەی نۆیەم، یا هەر کابینەیەکیدی، بەسەرۆکایەتی هەر کەسێ،
شانبداتە بەر چاکسازییەکی لەوجۆرە لەماوەی ساڵێکا. وەگەر نا، ئەوسا
ئەرکی میللەت ئەبێ خۆی دەسڵات بگرێتە دەستو بەرنامەیەکی لەوجۆرە
پەیڕەوکا. گرتنەدەستی دەسەڵاتیش بە دو رێگە ئەبێ: یا بەڕاپەڕینێ
بەسەرکردایەتی قارەمانێکی هەڵکەوتوی نەتەوەیی، یا لەڕێگەی سنوقەکانی
دەنگدانەوە بۆهەڵبژاردنی گشتی. باشتر وایە کار نەگاتە خوێنڕشتن.
بۆئەمڕۆمان، رێگەی دوەم گونجاوترە. ئەویش بە رێکخستنی لیستێک، بەناوی
(لیستی گەل)ەوە بۆهەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتو لە کەسانی شیاو بۆئەو
مەبەستە کە مەرجەکانی: سەربەخۆیی (مستقل)، نەتەوەیی، رۆشنبیری، بوێری،
بەتوانایی، دەسپاکیو داوێنپاکیان تیابێو بەڵێنبدەن ئەو بەرنامەیەی
سەرەوە جێبەجێبکەن.
ئەنجامە چاوەڕوانکراوەکان:
١- لیستەکە دەنگی زۆرینەبێنێو کابینەی دەیەم پێکبێنێ.
٢- لیستەکە دنگی زۆرینەبێنێ، بەڵام هیزبەکان، سنوقکان پڕکەن لەکارتی
تەزویر.
٣- لیستەکە دەنگێکی کەمبێنێ.
٤- لیستەکە هیچ دەنگێ نەهێنێ.
ئەگەری یەکەم، چاوەڕوانکراوە. جەماوەری سەربەخۆ (مستقل) بەلیستی خۆیانی
ئەزاننو دەنگی پێئەدەن. بەتایبەت ئێستا کە ناوبانگی هیزبەکان زڕاوەو
بۆتە بنێشتەخۆشەی میدیاو سۆشیالمیدیاو شەقامو سەرتەنوریش. لەڕاستیشا
ئێستا لەهەرێما جەماوەری سەربەخۆ، رێژەی زیاتر لە ٦٥٪ پێکئەهێنێ.
بەتایبەتی دوای ئاشکرابونی ئەو هەمو گەندەڵییەی پارتەکان. دەنگی
پارتەکانیش کەرتوپەرتەو بەسەر چەن هیزبێکا دابەشئەبێ.
بۆئەگەری دوەم، بەچاودێرییەکی چاک، یا بەڕێگەی تانەلێدانو
دوبارەکردنەوەی هەڵبژاردن، تەزویرکەران مایەپوچ ئەبن.
لەئەگەری سێیەما، دەنگپێدراوە کەمەکان، بەهەڵوێستی بوێرانەو
شارەزایانەیان لەپەرلەمانا وەک ئۆپۆزسیۆن، ئەتوانن زیاتر گەندەڵییەکان
بزڕێننو راستییەکان بخەنە رو. بەوەش زەمینە سازئەکەن بۆسەرکەوتن
لەهەڵبژاردنێکیدیدا.
ئەگەری چوارەم، گەرچی ئەگەرێکی لاوازە، بەڵگەی ئەوەئەبێ کە هێشتا
میللەت ناهوشیارەو راستو چەپی خۆی لێکجیاناکاتەوە. ئەوسا ئەرکی هەمو
کەسێکی کوردپەروەر، ئەوەئەبێ: هەولی زیاتربدا بۆخۆرێکخستنو
بۆبڵاوکردنەوەی هوشیاریی نەتەوەیی. لەهەمو بارێکا، ئەرکی گەلو
دڵسۆزەکانێتی گلەییو گازندەکانیان بکەن بەکردار.
داواکارم هاوڕێیان بابەتەکە هاوبەشکەن تا زیاترین خوێنەرەوەی هەبێ.
هەروەها دەوڵەمەنیکەن بەباری سەرنجیان. لەگەڵ رێزم.
١٩\٦\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
سەبارەت
ناوەندیو ناوچەیی.
- ٣٦ -
لەئەڵقەی ٣٣دا ٥/٦/٢٠٢٠ بەڵێنماندا گەڕانەوەمان ئەبێ بۆسیستمی ناوەندیو
ناناوەندی کە ئێستا بۆتە جێگەباسی ئەم رۆژانە. لەو ئەڵقەیەدا، مەرکەزیو
لامەرکەزیمان بە ناوەندیو ناناوەندی ناوبرد. دوایی سەرنجمدا ناناوەندی
وەرگێڕانیکی پیتبەپیتی زاراوە ئەرەبییەکەیەو وشەیەکی نامۆیشە بەزمانی
کوردی، سەرەڕای ئەوەی واتای تەواوی زاراوەکەنیە. ئێستەودوا، دو
زاراوەکە بەمجۆرە ناوئەبەم:
مەرکەزی:- ناوەندی
لامەرکەزی:- ناوچەیی. بە ئنگلیزیش:
واتا دەسەڵاتی ناوچەیی. Decentralization
یا local governance
ناوچەییش جۆری زۆرە، ئێمە لەم نوسینەمانا مەبەستمان تەنیا ناوچەیی
کارگێڕیو ناوچەیی داراییە.
چەمکی سیستمی ناوەندی، بریتییە لەبەڕێوەبردنی وڵات لەلایەن کەسێ
(سەرۆکی وڵات) یا چەن کەسێکەوە (ئەنجومەنی وەزیران) یا هەردوکیان
بەهەرەوەزیی یەکدی. دەوڵەتان سەرەتا بەسیستمی ناوەندی دەستیانپێکردوە
تا وڵاتەکە توانیویەتی لەسەر پێی خۆی بوەستێ. دوایی، بەپێی پێویست، بڕێ
لەدەسەڵاتەکانی ناوەند (پایتەخت) گواسراوەتەوە بۆکاربەدەستانی
دەڤەرەکانو پارێزگاکانو شارۆچکەکان. بەتایبەتی دەسەڵاتی کارگێڕی.
ئەگینا دەسەڵاتی دارایی، بەدەگمەننەبێ، هێشتا بەزۆری هەر تاکدەسەڵاتیی
ناوەندە لەزوربەی دەوڵەتانا.
سودەکانی دەسەڵاتی ناوەندی، بەتاییبەتی داراییو سەربازیو پەیوەندییە
نێودەوڵەتییەکان لەلایەن ناوەندی وڵاتەوە، لەم لایەنانەدا ئەبینرێن:
یەکجۆریی بریار، یەکجۆریی چاودێری، کەمکردنەوەی خەرجی، توندوتۆڵیی
هکومەت، رەخساندنی هەلی چونیەک، دابینکردنی یەکسانی لەدابەشکردنی
داهاتە گشتییەکانا بەپێی پێویستیی هەر ناوچەیەک.
ئەوەی ئێستا لەهەرێمی کوردستانا پەیڕەوئەکرێ، دەسەڵاتی (دارایی)
ناوەندە، وەک زوربەی وڵاتانی جیهان. ئەگینا دەسەڵاتی (کارگێڕی) لەنێوان
ئەنجومەنی وەزیرانو ئەنجومەنی پارێزگاکانو ئەنجومەنی شارەوانییەکانو
شارۆچکەکانا، دابەشکراوە. واتا جۆرێ لەناوچەیی کارگێڕیی، بونی هەیە.
ئەو دو سیستمەش لەوڵاتانا، هەموی چونیەکنیە، لەهەر وڵاتەو جۆرێکە بەپێی
پێویستیی خۆیان.
بەرزبونەوەی هەنێ را لەم رۆژانەدا، بۆ ناوچەیی داراییە، گوایە هەر
پارێزگایەک داهاتەکانی ناوخۆی بۆخۆی خەرجکرێتەوە. ئەمەش ئەم ئەنجامانەی
لێئەکەوێتەوە:
١- تەرخانکردنی داهاتەکانی هەر ناوچەیەک بۆخۆی، پێچەوانەی بنەمای
یەکسانییە لەناو میللەتێکا. شارێک یا ناوچەیەک تاوانی چیە کە بیرە
نەوتو گازی تیانیە!؟ یا زەویەکەی بۆکشتوکاڵ ناشێ، یا کەشوهەواکەی
گونجاونیە بۆگەشتیاریو..هتد. دروشمی سەرەکیی هاوبیرانی کوردایەتی،
کاژیک، لە شەست ساڵ پێش ئێستەوە، بریتییە لە: کوردستان بۆکورد، یەکسانی
بۆگەل. دە ئەو یەکسانییە لەسیستمی ناوچەیی داراییا نایەتەدی. چونکە
سامانی ناوچەکان وەکیەکنین، نەتەوەش هەر یەک نەتەوەیە. یەکسانیش ئەو
ئامانجەیە کە میللەتان جۆگەیەک خوێنیان بۆڕشتوە.
٢- چاودێریی دارایی بەسەر دەزگاکانی دەوڵەتەوە، فرەجۆرو لاوازئەبێ.
٣- هەلی گەندەڵی، زیاتر ئەڕەخسێ. بەتایبەتی لەئەنجامی خۆسەپاندنی
دەسەڵاتی خێڵەکیو کەڵەگایی لەناوچەکانا.
٤- خەرجیی گشتیی وڵات، زیاترئەبێ.
٥- توانای ناوەند بۆبەرگریو پاراستنی وڵاتو دابینکردنی پێویستییە
سەربازییەکانو پەیوەندییە دەرەکیو دەبلۆماسییەکانو گەلێ لایەنیتر،
کەمئەبێتەوە.
٦- لاوازکردنی دەسەڵاتی ناوەند (پایتەخت) کە ئەشێ ئەمە مەبەستە
سەرەکیەکەبێ لەئەنجامی رقێکی ئەستورەوە، یا بۆ هەر مەبەستێکیتر. مێژوی
کورد پڕە لەم دیاردەیە، بەگژیەکترکردنی میرنشینیەکانو شەڕی هیزبەکان
بۆنمونە. تەنانەت هەنێ کەس نایشارنەوەو رەپوڕاست داوای روخانی
قەوارەکەی هەرێمو گێڕانەوەی بۆسەر ئیراک ئەکەن بەبیانوی دابینکردنی
موچەوە لەلایەن بەغدادەوە. لەکاتێکا هۆی کێشەکانی موچە، ئەو پارتانەن
کە بەشی شێر لەبوجەو داهاتە گشتییەکان بۆخۆیان ئەبەنو ئەوەنە
نامێنێتەوە بەشی موچە بکا.
رۆژی ٢٤/٦/٢٠٢٠ سەرۆکی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی ئیراک د. هەیسەم
جبوری، لەکۆبونەوەی پەرلەمانا وتی (داهاتی دەروازە سنورییەکانی ئیراکو
هەرێمی کوردستان بۆبەرژەوەندیی هیزبەکانو چەکدارەکانیانەو تەنیا ٪٥ -
٪٧ی ئەگەڕێتەوە بۆسنوقی دەوڵەت. وەبەرهێنەرێکی زۆریش هەیە لەگومرگو باج
بەخشراون > بڕوانە سایتی روداو رۆژی ٢٥/٦/٢٠٢٠) جا ئەگەر وانیە، با
هکومەتی هەرێم بەرپەرچی بداتەوەو ئەژمارێکی رونی ساڵانی ٢٠٠٣ تا ٢٠٢٠ی
ئەو بوجەو موچانەی لەبەغداوە بۆیهاتوە + داهاتە ناوخۆییەکان –
خەرجییەکان، بخاتە بەر دیدی میللەتو دیوانی چاودێریی دارایی. ئەو
دیوانەی لەسەردەمی سەۆکایەتییەکەی جەلالی سام ئاغادا ٢٧٢٠ راپۆرتی
سەبارەت گەندەڵییەکان پێشکەش هکومەتکرد، بەڵام هیچ رێکارێکی یاسایی
بەرامبەر گەندەڵکارە هیزبییەکان نەکرا!
وەنەبێ سیستمی ناوچەیی (کارگێڕی یا دارایی) ئەمیش لایەنی ئەرێنیو باشی
خۆی نەبێ. ناوچەیی بۆ ئەو وڵاتانەی فرەنەتەوەن وەک سویسرا، یا
فرەدەڤەرو فرەخەڵکو فراوانڕوبەرن وەک ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا،
ناوەندی باشترە بۆیان، زیاتر دیموکراتیانەیە، خەڵکی ناوچەیەک شارەزاترن
لەناوەند بۆبەڕێوەبردنی خۆیانو دیاریکردنی پێداویستییەکانیانو چارەسەری
کێشەکانیان، باشتر یەکدی ئەناسن، هۆیەکە بۆپێشبڕکێو داهێنانو..هتد
بەڵام وڵاتانی جیهان لەپڕێ نەبونەتە کوڕێ. بۆنمونە: فەرەنسا یەکەمجار
ساڵی ١٧٩٤ بە ناوەندی دەستیپێکرد، بەڵام لە ١٨٢٠دا سیستمی ناوچەیی
دەستیپێکرد. ئێستاش هەنێ وڵات تێکەڵەیەکن لە ناوەندی و ناوچەیی بەپێی
بارودۆخو بەرژەوەندیی خۆیان. بۆهەرێمی کوردستانیش، باشتر وایە پرۆژەکە
بخرێتە بەردەم پەرلەمان، یا بوار بدرێ بەلێکۆڵینەوەی زانستیو ئەکادیمیو
مەیدانی بەسودوەرگرتن لەو دو هێڵکارییەی خوارەوە کە هێماو بەراوردە
لەنێوان دو سیستمەکەدا، یا گشتپرسییەکی بۆبکرێ. نەک بەبریارێکی کوتوپڕ
بگەڕێینەوە بۆئەو دو ئیدارەییەی کە تا ئێستا برینەکانی
ساڕێژنەبونەتەوە.
٢٦\٦\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
سەبارەت کێشەی موچەو مەترسیی ئاشبەتاڵێکیتر.
- ٣٧ -
ئاشکرایە مرۆڤ چی بچێنێ، ئەوە ئەدروێتەوە. پارتایەتیو دیموکراسی، چونکە
سیستمێکی گونجاونیە بۆژینگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە هێشتا بەدەس
دواکەوتوییو نەزانینەوە ئەناڵێنن، ئەبینین ئەنجامەکەی هەمیشە خراپ
ئەشکێتەوە بەسەر گەلانی ئەو ناوچانەدا. لەڕوی کردەییشەوە، ئێمە
لەنزیکەوە وڵاتانی وەک: ئیراک، سوریا، لبنان، ئەفغانو پاکستان ئەبینین
کە لافی دیموکراسیو فرەپارتی لێئەدەن، رۆژبەڕۆژ ئەدەنە دواوەو
گەندەڵییان زیاترەو ئارامییان تیانیە، بەپێچەوانەی سوئودیە، ئیمارات،
قەتەر، ئومان، بەهرێن، کوێتو ئەردەنەوە کە دیموکراتیو فرەپارتیان
تیانیە، بەردەوام لەگەشەو پێشکەوتنو ئارامیانو گەندەڵیشیان کەمترە.
سەبارەت هەرێمەکەی ئێمە، ئەوە دەجار پێویستە خۆی لەدرۆی دیموکراتیو
دیاردەی کوشندەی فرەپارتی بپارێزێ. لەئەڵقەکانی ٣٣تا٣٦ی کورتەوەڵاما،
زیاتر لەمبارەیەوە دواوم هاوڕا لەگەڵ کۆمێنتەکانی هاوڕێیانا. وەنەبێ
ئەوانە قسەی ئەمڕۆمانبێ. بەڵکو لەچارەکە چەرخێ لەمەوبەرەوە، هاوبیرانی
کوردایەتیی سەربەخۆ (موستەقل) بەگژ گەندەڵیو شەڕی ناوخۆدا چونەتەوە کە
دەرئەنجامی درۆی دیموکراسیو دیاردەی فرەپارتین. جا بۆنمونە، جێی خۆیەتی
ئاماژەیەک بۆراگەیاندنێکی لیژنەی کۆششی نەتەوەیی بکەین کە بایه‌خی
مێژویی خۆی هه‌یه‌و شیاوی وه‌بیرخستنه‌وه‌یه لێره‌دا. گرنگیی ئه‌و
راگه‌یاندنه لەشێوەی نامەیەکا، له‌وه‌دایه که‌ئێمه ٢٦ ساڵ
له‌مه‌وبه‌ر، به‌ئه‌وپه‌ڕی بوێرییه‌وه، چوینه‌ته‌وه به‌گژ شه‌ڕی
ناوخۆو گه‌نده‌ڵیا. له‌و نامەیه‌دا به‌جۆرێ په‌رده‌مان له‌سه‌ر
خراپییه‌کانی پارتایەتی هه‌ڵداوه‌ته‌وه که ئێسته‌ش هه‌مو که‌س ناوێرێ
به‌و جۆره خاڵبخاته سه‌ر پیته‌کان. فەرمون ئەمە دەقی نامەکە:
نامه‌یه‌كى كراوه له‌لیژنه‌ى كۆششى نه‌ته‌وه‌ییه‌وه بۆ سه‌ركردایه‌تى
(ى.ن.ك) و (پ.د.ك)و جه‌ماوه‌رى گه‌ل.
وا جارێكیتر خوێنى كورد به‌ده‌ستى كوردكوژه كورده‌كان رژێنرایه‌وه.
رێكه‌وتنامه ستراتیجیه‌كانتان كه دواهه‌مینیان رێكه‌وتنامه‌ى
٢١/١١/١٩٩٤بو، ئه‌بوایه تا كۆتایى ئه‌م چه‌رخه بڕیبكردایه، کەچی
له‌دواى یه‌ك مانگ پێشێلكرا.
ئێستاش ئه‌شێ بپرسین كێ خه‌تاباره؟ به‌هه‌مو پێوانه‌یه‌ك خه‌تابار
ژماره‌یه‌ك له‌ئێوه‌ى سه‌ركرده‌كانى ئه‌و دوهیزبه‌ن كه ده‌ستتان
گرتوه به‌سه‌ر:
١- به‌رهه‌مى راپه‌ڕینه‌كه‌ى جه‌ماوه‌رى كوردستانا.
٢- پاره‌ى بانقه‌كانو ئامێرو كه‌لوپه‌لو كه‌ره‌سه‌ى فه‌رمانگه‌كانو
گومركى كوردستاندا.
٣- به‌سه‌ر ماڵو موڵكى خه‌ڵكیا به‌بیانوى ئه‌وه‌ى سه‌ر به ئه‌ملا یا
ئه‌ولان، یا به‌ناوى پیتاكه‌وه.
٤- كۆنه‌جاشو موسته‌شارو به‌عسیو ئه‌منو موخابه‌راته‌كانى رژێم، له‌نێو
خۆتانا به‌ش ئه‌كه‌ن.
٥- هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نیشتمانى كوردستانتان ته‌زویركردو رێژه‌ى
٧٪ پیلانێكبو دژى هیزبه‌كانیتر.
٦- بازرگانى به‌خوێنى شه‌هیدانه‌وه ئه‌كه‌نو له‌دواى راپه‌ڕینه‌وه
پێشبڕكێ ئه‌كه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى زیاترین رۆڵه‌ى كورد بكوژن یا به‌كوشت
بده‌ن.
٧- دیموكراتیه‌تو ئازادیو مافى مرۆڤو حوكمى یاسا پێشێل ئه‌كه‌نو
هه‌وڵئه‌ده‌ن لەڕێگه‌ى هێزو پیلانو ته‌زویرو چه‌واشه‌كردنو
ویژدانكڕینه‌وه ده‌ست به‌سه‌ر ده‌سه‌لآتى هوكمدا بگرن.
٨- گولله‌تان به پەکەکە و بزوتنه‌وه‌ى ئیسلامیو هیزبى شیوئیه‌وه ناو
به‌ربه‌ستێكن له‌به‌رده‌م په‌ره‌سه‌ندنى هێزه سیاسیه‌كانیترداو
رێگرێكن له‌به‌رده‌م كه‌سانى شاره‌زاو به‌توانادا بۆبه‌ڕێوه‌بردنى
كاروبارى ولآت.
١٠- فه‌رمانگه‌كانتان كردوه به‌ته‌مه‌ڵخانه‌ى لایه‌نگره‌كانتان بێ
ره‌چاوكردنى به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیو میلاكو پێویستى١.
١٠- گوێ له‌ڕاو ته‌گبیرو هاناو هاوارى كه‌سانى دڵسۆزى ئه‌م
نه‌ته‌وه‌یه ناگرنو له‌به‌رده‌م هێمایه‌كى بێگانه‌دا ملكه‌چو
ده‌سته‌وستانن.
١١- یارى به‌بازارو به‌دراوو به‌دۆلارو به‌ئابورى ولآت ئه‌كه‌ن.
١٢- ناوچه رزگارنه‌كراوه‌كانى كوردستانتان له‌یاد كردوه.
١٣- په‌نا ئه‌به‌نه به‌ر تۆقاندنو كوشتنو گرتنو ئازاردان له‌سه‌ر
بیروباوه‌ڕ.
١٤- بونه‌ته هۆى نائارامیو لاوازكردنى هه‌ستى نه‌ته‌وایه‌تى، ئه‌وه‌ش
واى كردوه خاوه‌ن تواناكان كوردستان به‌جێبێڵن.
١٥- گرنگى به‌پرۆژه‌ى ئابوریو گه‌شه‌سه‌ندن ناده‌نو بیر له‌گوزه‌رانى
خه‌ڵكیو دادى كۆمه‌لآیه‌تیو نه‌هێشتنى برسێتى هه‌ژارانو فه‌رمانبه‌رانو
خانه‌نشینان ناكه‌نه‌وه.
١٦- له‌كاتێكا كه نه‌خۆشخانه‌كان بێده‌رمانن، بێ كه‌ره‌سه‌و بێ
ئامێرن، به‌بێهساب پاره‌ى ئه‌م میلله‌ته ئه‌ده‌ن به‌چه‌كو كوردى پێ
ئه‌كوژن.
ئێوه‌ى سه‌ركردایه‌تى ئه‌و دوهیزبه كه ژماره‌یه‌كتان به‌خوێنى ئه‌م
میلله‌ته بونه‌ته سه‌رمایه‌دارى گه‌وره‌و په‌ساپۆرتى هه‌لآتن
له‌گیرفانتانایه‌و خێزانو مناڵتان له‌ئارامیو رابواردنى هه‌نده‌رانن..
یا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه رێكه‌وتننامه‌كانتان به‌ڕاست نیه‌و بۆچاوبه‌ستو
چاوه‌ڕوانكردنى هه‌لێكى له‌بارتره بۆشه‌ڕێكتر، یا به‌هۆى له‌زمه‌و
خاڵه لاوازه‌كانتانه‌وه ده‌سه‌لآتتان به‌سه‌ر كوردكوژه‌و هه‌لپه‌رستو
جه‌رده‌و ئاودیوكه‌رو پیاوانى رژێمو پیاوانى بێگانه‌ى ناو هیزبه‌كانتان
نیه، بۆیه به‌ناوى جه‌ماوه‌رى سته‌مدیده‌ى كوردستانه‌وه داواتان
لێئە‌كه‌ین كه چیتر یاریى به‌چاره‌نوسى ئه‌م میلله‌ته نه‌كه‌نو ئه‌م
تاقیكردنه‌وه‌یه‌ى باشوری کوردستانیش له‌ده‌ست نه‌ده‌ن٢.
داواش له‌به‌ڕێزان سه‌رۆكو سكرتێرى گشتى ئه‌و دوهیزبه‌و تێكۆشه‌رانو
دڵسۆزانى ناو ریزه‌كانیان ئه‌كه‌ین كه له‌م قۆناغه ناسكه‌ى
كوردستانا، به‌رژه‌وه‌ندیى ته‌سكى هیزبایه‌تى به‌لاوه‌نێنو كوردایه‌تى
پێش هیزبایه‌تى بخه‌نو به‌ده‌ستێكى پۆلآیین ریزه‌كانى هیزبه‌كانیان
له‌شه‌ڕخوازو پیاوخراپ پاك بكه‌نه‌وه. بۆبنه‌بڕكردنى شه‌ڕی براكوژیو
چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كانى هه‌رێمیش، ئه‌م خالآنه جێبه‌جێبكه‌ن:
١- راگرتنو قه‌ده‌غه‌كردنى هه‌مو شەڕێكى براكوژى.
٢- به‌شداریكردنى كه‌سى یه‌كه‌مى ئه‌و دوهیزبه له‌ده‌سه‌لآته‌كانى
هكومه‌تى هه‌رێمدا.
٣- كۆتایى هێنان به‌دیارده‌ى په‌نجا به‌په‌نجاو سپاردنى كار
به‌كارامه‌و داوێن پاك.
٤- هه‌ڵوه‌شاننه‌وه‌ی میلیشیاى هه‌موهیزبه‌كانو دروستكردنى سوپاى
كوردستان له‌ڕێگه‌ى ته‌جنیدى زۆره‌ملێوه‌و سپاردنى چه‌كى هیزبه‌كان
به‌و سوپایه.
٥- جێبه‌جێكردنى یاساى هیزبه‌كانو یاساى چه‌ك.
٦- ته‌رخانكردنى ٩٠٪ى گومرگو باجو داهاته گشتییه‌كانو ده‌ستكه‌وته‌كان
بۆحكومه‌تى هه‌رێمو ١٠٪ى بۆهیزبه‌كان.
٧- پێكهێنانى وه‌زاره‌تێكى هه‌مه‌لایه‌ن له‌گه‌ڵ حیزبه‌كانیترى ناو
كوردستان.
٨- یه‌كخستنى رێكخراوه جه‌ماوه‌رییه‌كانى خوێندكارانو قوتابیانو
لاوانو ئافره‌تانو ژنانو..هتد، هه‌ریه‌كه‌و له‌ته‌نیا یه‌ك رێكخراوا.
٩- سپاردنى هه‌مو ئیزگه‌كانى رادیۆو ته‌له‌فزیۆن به‌وه‌زاره‌تى
رۆشنبیرى٣.
١٠- ئه‌نجامدانى ئامارى گشتى پێش هه‌ڵبژاردنى گشتى په‌رله‌مانو
هه‌ڵبژاردنى داهاتو له‌سه‌ر شێوازى دائرى بێت نه‌ك رێژه‌یى. به‌باوه‌رى
ئێمه ئه‌و هه‌نگاوانه له‌مڕۆدا چاره‌سه‌رى كێشه‌كان ئه‌كه‌ن. چونكه
ئه‌گه‌ر گومرگ درایه هكومه‌ت ئه‌وسا شه‌ڕ له‌سه‌ر چى ئه‌كه‌ن؟ ئه‌گه‌ر
میلیشیا نه‌ما ئه‌وسا به‌كێ شه‌رئه‌كه‌ن؟٤ ئه‌گه‌ر چه‌ك داماڵرا ئه‌وسا
به‌چى شەڕئه‌كه‌ن؟ ئه‌گه‌ر هكومه‌تێكى هه‌مه‌لایه‌نى به‌هێز دروستبو
ئه‌وسا هوكمى یاسا ئه‌چه‌سپێو رێگه له‌یاسا لاده‌ران ئه‌گیرێ.
جا ئه‌گه‌ر براده‌رانى سه‌ركردایه‌تى یه‌كێتیو پارتى گوێ به‌م
چاره‌سه‌رییانه نه‌ده‌ن، ئه‌وا چوار رێگه‌یان ئه‌كه‌وێته به‌رده‌م:
یا وازبێننو هه‌لێك بڕه‌خسێنن بۆدواى خۆیان، یا شەڕو به‌یه‌كدادان
له‌شاره‌كان دورخه‌نه‌وه تا لایه‌كیان لاكه‌یتر ته‌واو ئه‌كا، یا ببن
به‌یه‌ك له‌یه‌ك حیزبدا، یا چاوەڕوانى غه‌زه‌بى جه‌ماوه‌ربن
به‌راپەڕینێكیترو هاتنه سه‌رجاده‌و مانگرتن.
هیوادارین نامه‌كه‌مان راستیه‌كانى خستبێته ڕو، چاوەڕوانى وه‌لآمین.
لەگەڵ رێزمان.
لیژنه‌ى كۆششى نه‌ته‌وه‌یى - ٢٦/١٢/١٩٩٤
ئه‌م راگه‌یاندنه‌مان له‌رۆژنامه‌ى (ئالآى ئازادى) ژماره ٢٦٩٤
رۆژى ٢٢/١/١٩٩٥ ل٤ و له‌نامیلكه‌ى په‌رله‌مانى شه‌هید ل١٨٣-٢٨٥
بلآوكرایه‌وه، خه‌ڵكیش سه‌دان وێنه‌یان له‌به‌رگرته‌وه‌و له‌ناوه‌وه‌و
ده‌ره‌وه‌ى ولآت بلآویانكرده‌وه. بەکردەییش لەپەیوەندیابوین بۆڕاگرتنی
شەڕ. تەنانەت شەوێک کەقەدەغەی هاتوچۆبو، ئێمە تابەرەبەیان لەهاتوچۆیەکی
مەکۆییدابوین لەنێوان بارەگای بارزانی لەسەری رەش و بارەگای مەکتەب
سیاسیی یەکێتی لەهەولێر بۆراگرتنی شەڕەکە. لەو هاتوچۆیەشدا جارێک
هەندەینەمابو بەر دەزڕێژی کۆمەڵێ چەکدار بکەوین.
ئێستا دوای ٢٦ ساڵ، راستیی ناوەرۆکی ئەو راگەیاندنەمان دەرئەکەوێ.
ئەوەتا دوای ٢٨ ساڵ هوکمڕانیی هیزبایەتی، ئەم هەرێمە بچوکە پڕلەنەوتو
گازو داهاتە، موچەی موچەخۆرەکانی خۆی بۆنادرێ بەهۆی ئەو گەندەڵییەی
ئەنجامی فرەهیزبییەو وایکردوە سامانی هەرێم ببرێ بەتاڵان، موچەی
بندیوار بەپلەی سەرەکوەزیران بەبڕی سەد ملیۆن دینار مانگانە بدرێ
بەکەسێک! هەروەها بەپلەی وەزیرو و.زیرو پلەی باڵا موچە بدرێ بەکەسانێ
کە یەک رۆژ فەرمانبەر نەبوبن، تا بندیوار گەیشتۆتە سنوری بەسرە
بۆخانمێکی ئەرەب بەپلەی بریکاری وەزیر! ئەوانەش ئەمڕۆ بەشێکن لەقەیرانی
موچە. ئەو قەیرانەش هەنێ دەنگی ناسازی بەرزکردۆتەوە بۆگەڕانەوەی هەرێم
بۆژێر دەسەڵاتی بەغدا بێگوێدانە ئەوەی سزای روخاندنی قەوارەکەی هەرێم،
ئەگاتە لەسێدارەدان بەپێی یاسا. جا ئەگەر هیزبەکان پەیڕەویی ئەو دە
خاڵەی سەرەوەی نامەکەی ئێمەیان بکردایە، رۆژی هکومەتی هەرێم نەئەگەیشت
بەم رۆژەی نەتوانێ موچەی فەرمانبەران دابینبکاو دەس لەئیراک پانکاتەوەو
ئەو دەنگە ناسازانەش داوای گەڕانەوەی هەرێمبکەن بۆژێردەستەیی ئیراک،
ئەو ئیراکەی ئەمڕۆ لەهەرێم نابوتترو بێسەروبەرترە! لەکاتێکا ئیراکو
هەرێم وڵاتی نەوتنو ئەبوایە لەئەوپەڕی خۆشگوزەرانیدا بونایە، بەڵام
بەهۆی گەندەڵیی پارتایەتییەوە لەئیراکو هەرێم، ئەنجام ئەوەیە کە
ئەیبینین!
_____________________________________
پەراوێزەکان:
١- ئەگەر هیزبەکان گوێیان لەو نامەیەی ئێمە
بگرتایە، کێشەکە نەئەگەیشتە ئەوەی ئێستە ١٢٥٥٢٧٣ موچەخۆرهەبێ لەم
هەرێمە بچوکەی ئێمەدا بەمانگانەی ٩٠٠ملیار دینارو هکومەت داماوە
بەدەستییەوە. سەرباریئەوەی ئەو ژمارە موچەخۆرە زۆرە، کەرتی تایبەتیشی
سڕکردوە!. ئەوەش بەرئەنجامی پەنجابەپەنجا بەدناوەکەبو کە بوە هۆی
پڕکردنی فەرمانگەکان بەفەرمانبەری ناپێویست بەمەبەستی کڕینی
دەنگەکانیان. یا وەک ئارف قوربانی ئەڵێ (حکومەت زیاتر لە ١٠٠ هەزار
پۆلیسی ناوخۆ و زێرەڤانی و پۆلیسی بەرگری و فریاکەوتنی هەیە لە دەرەوەی
ئاسایش و پێشمەرگە. چ لۆژیکێک رێگە بەوە دەدات مانگانە دەیان ملیۆن
دۆلار لەم هێزانە خەرج بکرێت کە زۆرێکیان کراون بە پاسەوان و باخەوانی
باخ و ڤێلای بەرپرسەکان. لەولاشەوە کۆمپانیای سیکیوریتی ئەهلی
پارێزگاری کۆمپانیا نەوتییەکان بکەن و لەوێش مانگانە دەیان ملیۆن دۆلار
لەسەر حسابی داهاتی ئەم میللەتەیان پێبدرێ..لەکاتێکا هکومەت خۆی
ئەتوانێ پاسەوانیی کەرتی نەوت بکا بەو هەمو پۆلیسەی هەیەتی. .
لەبوارێکی دیکەدا کە سەرچاوەیەکی گەورەی داهات و گەندەڵی و بە
هەدەردانە، کەرتی تەندروستییە. باند و کۆمپانیاکانی هێنانی دەرمان کە
بووە بە پێداویستیی رۆژانەی خەڵک. ئایا حکومەت ناتوانێت بە بڕیار ئەمە
لە دەستی گرووپە مافیاییەکان دەربێنێ کە کەسوکارو دەستوپێوەندی
دەسەڵاتدارەکانن و حکومەت خۆی بەڕێوەی بەرێت، کە لەلایەک رێ لە
بەهەدەردان دەگرێ و دەشتوانێ بیکات بەسەرچاوەیەکی دیکەی داهات؟) ئەوانە
سەرباری موچەی بندیوار کە لەهیچ کونجێکی دنیادا وێنەی نیە!.
٢- ئەوەتا ئەم کابینەیەی ئێستە ئامادەیی خۆی دەرئەبڕێ بۆجێبەجێکردنی
هەمو داواکارییەکانی بەغدا لەپێناوی موچەدا! داواکارییەکانی بەغداش
بریتییە لەدەسگرتن بەسەر هەمو سامانی ژێرزەویو سەرزەویی هەرێمدا
بەداهاتەکانی دەروازە سنورییەکانو هەمو داهاتێکیترەوە!!. ئەوەش
بمانەوێو نەمانەوێ، ئاشبەتاڵێکیترە.
٣-نەک هەر ئەوەیان نەکرد، بەڵکو هەر هیزبەو ژمارەی میدیاکانی خۆی
چەنجار زیادکرد بەپارەی میللەت.
لەئەڵقەی ٣٨دا ئەوە پیشانئەدەین کە چارەسەری کردەیی ئەم تەنگژەیە،
تەنیا بەیاسای چاکسازیی ژمارە ٢ ناکرێ. بەڵکو چارەسەری تەواو ئەخەینە
بەر دیدی هکومەتو میللەت.
لیژنەکەمان پێکهاتبو لە: پارێزەر كامیل ژیر، رەوانشاد رفیق تۆفیق قەزاز
سەرۆکی ژوری بازرگانی، پارێزەر شێخ سالارحفید، رەوانشاد خالد محمدخاڵ
مامۆستای زانکۆ، ئابوریناس جلال سام ئاغا، دوکتۆر نیهاد فازیل،
رەوانشاد ئەندازیار هوشیاربابان، رەوانشاد پارێزەر جه‌مال شاڵى.
٣\٧\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
سەبارەت یاسای چاکسازی.
- ٣٨ -
هەرباشە، دوای ٢٨ساڵ، دەسەڵاتی هەرێم چاکسازیی بیرکەوتەوە. ئێستا گرنگ
جێبەجێکردنی ئەو یاسای ژمارە ٢ ساڵی ٢٠٢٠یە هاوکات لەگەڵ کۆمەڵێ
چاکسازیترو ئەم سەرنجانەش لەو یاسایە:
١- ئەوەی جێگەی پرسیارە، مادەی (٧) چوارەم: لەیاساکە کە ئەڵێ (ئەندام
پەرلەمان بەئارەزومەندانە مافی دەسبەرداربونی هەیە لە خانەنشینییەکەی!!
لەکاتێکا ئەندام پەرلەمان هەر لەبنەڕەتا، نابێ مافی خانەنشینیی هەبێ.
هەروەها پلەدارەکانیش. ئەوانە ئەتوانن تەنیا ماوەی راژەی
پەرلەمانییەکەیان، یا پلەکانیان بخەنە سەر راژەکانی پێشویان یا
داهاتویان لەفەرمانگە رەسمییەکانا بۆمەبەستی خانەنشینی. ئەانەش کە
لەکەتی تایبەتەوە هاتون، بابچنەوە بەلای کارەکانی پێشویانا.
٢- یاساکە، راشکاوانە، باس لەموچەی بندیوار ناکا! ئەو جۆرەموچەیەی
لەمسەر تا ئەوسەری جیهان، وێنەینیە، مەگەر لەئیراکی وێران.
٣- یاساکە، باس لەو موچە زۆرە ناکا کە ئەدرێ بە هەزاران لەو پۆلیسانەی
کراون بەپاسەوانو باخەوانی باخو ڤێلاکانی بەرپرسان کە زۆریان پێشتر
خەڵکی گوندەکانبون. بەخانەنشینکردنی ئەو پۆلیسانە، لە٪٤٠ی موچەکانیان
ئەگەڕێتەوە بۆخەزێنەی هکومەت، بوژانەوەیەکیش ئەبێ بۆکەرتی کشتوکاڵ.
٤- با پاسەوانیی کۆمپانییە نەوتییەکان لەو بەڵێندەرە ئەهلییانە
بسەنرێتەوە کە لەژێرەوە پەیوەندیدارن بەپارتەکانەوە!. ئیتر ئەوکارە
بسپێردرێ بەهێزی پۆلیس. بەوە هوکومەت دەیان ملیۆن دۆلار پاشەکەوتئەکا.
٥- یاساکە بەلای ئەوەدا ناچێ بۆجەی پارتەکان ببڕرێ کە مەزەنەئەکرێ بە
ملیۆنان دۆلار لەمانگێکا. بۆچی ئەبێ هیزب بەسامانی میللەت بژی!؟ ئەوە
سەرەڕای سودمەندبونیان بەچەن رێگەو لەچەن بواریترا کە ئەوانەن گورزی
کوشندە لەبوجەی هەرێم، بەتایبەتی لەم دۆخەی ئێستەدا کە خەزێنەی هکومەتی
هەرێم خاڵیەو خەزێنەی هیزبەکان لێیئەڕژێ!.
٦- با پارتە کوردییەکان، ئەگەر تۆزێ هەستی نیشتمانییان تیاماوە، لەم
تەنگژەی ئابورییەدا سامانی کەڵەکەبوی کۆمپانییە ملیاردێرەکانیان ببەخشن
بەهکومەتی هەرێم. وەگەر نا، هکومەتی هەرێم ئەو کۆمپانیانە خۆماڵیبکا.
٧- ئەم یاسای چاکسازییە لەموچەدا، بەتەنیا، چارەسەری کێشە زۆرەکانی
هەرێم ناکا. ئێمە لەکورتە وەڵام ٣٣ تا ٣٧ لەدەرگای چاکسازیی
تەواومانداوە لەهەمو بوارەکانا. با کابینەی نۆیەم ئەرکی خوێندنەوەیان
بکێشێو ئیتر کۆتایی بێنێ بەدەسپانکردنەوە لەبەغدا کە ئەوە بەرەو
ئاشبەتاڵێکیترمان ئەبا. بەپەیڕەوکردنی ئەوچاکسازییانە، پێویستیمان
بەبەغدا نامێنێ. با وەک گریمانەیەک، وایدانێین سبەینێ هەرێم ببێتە
دەوڵەتێکی سەربەخۆ. ئایا ئەوساش ئەبێ هەر چاومان لەبوجەو موچەی
بەغدابێ!؟ بۆ؟ من دڵنیام میللەت هەر ئەو میللەتەیە کە ١٢ ساڵ وتیان:
سەر بۆموچە دانانەوێنین. ئەوسا داهاتی نەوتو گازیشمان نەبو، ئێستە
هەرێم کەمترنیە لە وڵاتانی دەوڵەمەندی وەک کەنداو ئەگەر دەستێکی پاک
بیبا بەڕێوە.
کورتەی چاکسازییە پێشنیارکراوەکانی پێشومان:
١- دەسپێشخەرییەکی باشە کە کابینەی نۆیەمی هەرێم، مژدەی چاکسازی ئەدا
بەمیللەت. میللەتیش خوازیارە کە ئەو چاکسازییە، ریشەییبێ نەک روکەش.
٢- لەهیچ دەوڵەتێکی دنیادا، دو سوپای سەربازیی سەربەخۆ نیە، وەک ئەوەی
لەباشوری کوردستان پێیئەوترێ: هێزی ٧٠و٨٠. ئەمە دیاردەیەکی زۆر
ترسناکە. یەکەم مەرجی چاکسازی: لابردنی دەستی هیزبە لەسەر بوجەو
داهاتەکانی هەرێم. دوەم مەرج: دەرهێنانی ئەو دو هێزەیە لەژێر دەسەڵاتی
هیزب و یەکخستنیانو تێکەڵکردنیان بەیەکدی لەژێر دەسەڵاتی وەزارەتی
پێشمەرگەدا.
٣- رونکاری لەهەمو داهاتەکانی هەرێما، بەتایبەتی نەوتو گازو دەروازە
سنورییەکان.
٤- هاوردەو هەناردە، رەهاکرێن بۆهکومەتو بۆکەرتی تایبەتیش. بۆئەوەی
لەئەنجامی کێبڕکێ (مونافەسە)ەوە، کاڵا هەرزانو جۆر باشو باشترکرێ.
بەوەش سەدان ملیۆن دۆلار ئەبێتە دەسکەوت بۆهکومەت.
٥- کەمکردنەوەی موچەی پلەدارو پەرلەمانتار.
٦- کەمکردنەوەی کەناڵە ئاسمانییەکانو زانکۆ هکومیەکان..
٧- گرنگیدان بەکەرتی پێشەسازیو کشتوکاڵیو گەشتیاریو ژینگەو ئاژەڵداری
بەپێی نەخشەی زانستیو کردەیی نەک هەر قسە!.
٨- چاوگێڕانەوە بەمیلاکی فەرمانگەکاناو کەمکردنەوەی فەرمانبەرو
نەهێشتنی رۆتینو رەخساندنی هەلی کار بۆیان لەکەرتی تایبەت.
٩- بیمەی رادەی کەمی ژیان، بۆپەککەوتوانی بێداهات.
١٠- دابینکردمی دڵنیایی تەندروستی بۆهاولاتیان، پەرەدان بەنەخۆشخانە
گشتییەکان، موچەی پزیشکو کارمەندانی تەندروستی بەپێی بارستایی
کارەکانیانبێ.
١١- موچەی مامۆستایان لەهەمو قۆناغەکانی خوێندنا، بەپێی بڕی
وانەکانیانبێ. خولێکی فێرکردنیش بکرێتەوە بۆمامۆستایانی ئاینی تا
میلاکی قوتابخانە سەرەتاییەکان پڕکەنەوە، دەرماڵەیەکی گونجاویشیان
پێشکەشکرێ. بەوەش ئەو مامۆستایانە خێریان زیاتر ئەگا. دروستە
ئایندارانیش لەماڵی خۆیانا خواپەرستیبکەن.
١٢- داڕشتنی دەستورێ بۆهەرێم.
١٣- په‌روه‌رده‌ی کوردایه‌تی له‌مناڵییه‌وه.
١٤- توێژینەوەی زانستیو کاری کردەیی بۆرزگارکردنی کورد له‌گرێی
خوارده‌ستیو هەست بەکەمیکردن.
١٥- یاسا، به‌ڕاستی سه‌روه‌ربێو ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌که‌سانی
پیشه‌وه‌ر (ته‌کنۆکرات) پێکبێ.
١٦- تا تێپەڕاننی تەنگژەی ئابوری، پەیڕەوکردنی بەرنامەی دەسگرتنەوە
(تەقەشوف) لەهەمو بوارەکانا.
١٧- له‌ئاستی نێودەوڵەتیا، هه‌مو هێلکه‌کان نه‌خرێنه سه‌به‌ته‌ی
رۆژهەڵات یا رۆژئاواوە. نەرمیو سیاسەت لەگەڵ زلهێزەکان.
١٨- چارەسەری ناوچە داگیرکراوەکان، بەبەرنامەیەکی تایبەتئەکرێ کە
لەهەلێکا ئەیخەینە رو.
لەکۆتاییا ئەڵێم: بەسە ئیتر، ئاماژەکان ئەوە ئەگەیەنن لەچەنلاوە چەقۆ
لەهەسانئەدرێ بۆمان. ئەی پارتە بەڵاکان: میللەتو قەوارەکەی هەرێمیش
بەخۆتانەوە لەناومەبەن.
١٠\٧\٢٠٢٠
------------------------------------------------------------------------------------------------------
کورتە وەڵام!
بۆ پرسیارێ: چ سیستمێکی هوکمڕانیو هەڵبژاردن گونجاوە بۆ هەرێم؟
- ٣٩ -
پێشەکی ئەڵێم: ئەم سیستمی پارتایەتییەو پەرلەمانییەی ئێستە پەیڕەوئەکرێ
لەهەرێما، لاساییکردنەوەیەکی کوێرانەی ئەوەی رۆژئاوای جیهانە کە
بۆژینگەی دیموکراسی ئەوان گونجاوەو بۆژینگەی وێرانی رۆژهەڵاتی ناوین،
بەکوردستانیشەوە، کە فڕیان بەسەر دیموکراسییەوە نیە، نەگونجاوە.
لەرۆژئاوا بەرنامەی پارتەکانو کردەوەکانی رابوردویانو دەسپاکیو
راستگۆییان، هۆکارن بۆراکێشانی دەنگی میللەت بەئازادی لەڕێگەی
سنوقەکانی دەنگدانەوەو بۆدەساودەسکردنی دەسەڵات. دەنگی میللەتیش
بەتەنیا دەنگی پارتەکاننیە. دەنگی خەڵکە بەگشتی کە زۆرینەیان سەربەخۆن
(مستقلن)و بەزەڕەبین ئەڕواننە بەرنامەی پارتەکانو هەڵسوکەوتی
رابوردویان، ئەوسا دەنگ بەباشترینیان ئەدەن.
لەڕۆژهەڵاتی ناوین کە هێشتا لەدیموکراسی نەگەیشتون، هەژمونی بنەماڵە،
دەستی دەرەکی، تەزویر، ترسانن، درۆ، چەواشەکاریو کڕینی ویژدان، هۆکاری
یەکلاکەرەوەن بۆخۆسەپاننی پارتێ یا چەن پارتێ بەسەر دەسەڵاتی هوکما.
هەر کە دەسەڵاتیشیان کەوتەدەس، دەسئەگرن بەسەر هەمو جومگەکانی وڵاتاو
لەماوەیەکی کەما، بەلادانی زوربەی سامانو داهاتەکانی وڵات بۆخۆیان،
هەڵئەگڕێن. ئنجا ئەکەونە گیانی نەیارەکانیان. هەوڵئەدەن جێپێی خۆشیان
وەها تۆکمەبکەن کە بەئاسانی لەدەسڵات لانەدرێن، مەگەر بەکودەتایەکی
پێچەوانە، یا میللەت بەجارێ پشتیانتێکا، یا هێزێکی دەرەکی
لەناویانبەرێ. لەم وڵاتانەدا، پارتایەتی چاکترین بازرگانیشە بەبێ
دەسمایە!
کێشە گەورەکەی ئەم وڵاتانە ئەوەیە: دینەمۆی مێشکی پارتە سودمەندەکان
لەدەسەڵات، بە وەچەکانیشیانەوە، لەکارئەکەوێ. بەپێی بیردۆزەیەکی زانستی
کە ئەڵێ (پێویستیی، دایکی داهێنانە). هەمو داهێنان (اختراع)ەکان
لەئەنجامی پێویستیی مرۆڤەوەیە، جوتیار لەپێناوی دەسکەوتێکی زۆرا
هەوڵئەدا بەرهەمەکەی باشترو زیاتربکا. پیشەسازیش بەوجۆرە. خوێنکار خۆی
ئەڕەنجێنێ بۆبەرزترین بڕوانامە تا بەهۆیەوە گوزەرانی باشو پایەی
بەرزبێو بەرهەمەکانی زانستانەتربێ، رۆشنبیر زۆر ئەخوێنێتەوەو،، هتد.
بەڵام سودمەندەکانی پارتی هوکمڕانو وەچەکانیشیان، چونکە هەمو
پێویستییەکانی ژیانیان بەناڕەوا بۆدابینئەبێ بێئارەقی ناوچەوان،
هیچنامێنێ هەوڵی بۆبدەن. لەبەرئەوە خۆیان ناڕەنجێننو ئامێری
بیرکردنەوەشیان تابێ لاوازئەبێ، واتا ئەبنە چینێکی گەمژەو بەجۆرێ
کەللەپوتئەبن کە توانای پارستنی خۆشیان تاسەر نەمێنێ. دۆستیان لائەبێ
بەدوژمن، دوژمنی باوەکوشتەیان بەدۆست! گەندەلییان بەجۆرێ لائەبێ بە خو،
کە بۆیان تەرکنەکرێو تێرخواردنیان نەبێ. هەلیش ئەڕەخسێ بۆهەلپەرستان کە
بیاندۆشن. بەرەنجامیش، دواکەوتنو وێرانبونی وڵاتئەبێ لەهەمو رویەکەوە.
سامانەکانی ژێرزەویش تاسەر نابنە فریادڕەس، بە وشکبونیان یا دابەزینی
نرخیان! تەپڵی نابوتی لێئەدەن. ئەنجام: گەندەڵی تەشەنە ئەکاو سامانی
ناڕەوا سەریان ئەخوا. زەرەرمەندی گەورەش میللەتئەبێ.
گەندەلی ئەنجامی هەمو جۆرە پارتێکە لەکۆمەڵگە دواکەوتوەکانا ئەگەر
هەوڵبدەن بۆدەسەڵات. چونکە پارت (هیزب) پێویستی بەپارەی زۆرە
بۆخۆبەڕێوەبردنو بۆئەوەی خەڵکی زۆری لێکۆبێتەوە تا بتوانێ دەسەڵات
بگرێتە دەستو هەر بشمێنێتەوە لەسەر دەسەڵات. پارەیەکی وازۆریش تەنیا
بەگەندەڵی یا بەنۆکەریی بێگانە دەستەبەرئەکرێ. هەر پارتێکیش بەپاکی
بیگوزەرێنێ، پەرە ناسێنێو ناگاتە دەسەڵات.
لەئەنجامێکی وادا، باشترین فریادڕەس بۆبەڕێوەبردنی وڵات، دیکتاتۆرێکی
نیشتمانییە وەک ئەوانەی لەمێژودا ناویان هاتوەو نیشتمانی وێرانی خۆیان
ئاوەدانکردۆتەوە. یا پەیڕەوکردنی سیستمی هەڵبژاردنی گشتی بازنەییە کە
بەهۆیەوە وڵات ئەکرێ بەناوچەناوچە، کاندێتکردن بۆپەرلەمان تاکە
کەسیئەبێ نەک لیست، هەر ناوچەیەک کاندێتەکانی ناوچەکەی خۆیان ئەناسنو
دەنگئەدەن بەباشترینیان. هەڵبژێردراوەکانیش بێ منەتئەبن لەپارتەکان،
تەنانەت ئەگەر هەڵبژێردراوێ سەر بەپارتێکیشبێ، چونکە بەلێهاتویی خۆی
دەنگی زۆری هێناوە. ئەو هەڵبژێردراوانە لەپەرلەمانا ئەزانن
پێویستییەکانی ناوچەکانی خۆیان چیە. خەڵکی ناوچەکەش ئەزانن کێ
نوێنەریانەو ئەتوانن لێپرسینەوەی لەگەڵبکەن لەسەر کەمتەرخەمبونی، یا
ئەگەر پێی بەلای گەندەڵیاخزا. پەرلەمانتار هەست بەکەسێتی خۆیئەکاو
نابیتە داشی دامەو..هتد. لەم سیستمی بازنەییەدا، کێبڕکێئەبێ لەنیوان
پارتەکانا لەلایەک، لەنێوان پارتەکانو خەڵکی سەربەخۆشدا لەلایەکیترەوە.
سەبارەت سەرۆکی وڵاتیش، هەر لەم پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێ. یا لەلایەن
میللەتەوە، ئەوە کێشەنابێ. گرنگ دەسڵاتەکانێتی کە پەرلەمان بۆی
دیاریئەکا، ئەمیش کەسێک بۆپێکهێنانی کابینە رائەسپێرێو پەرلەمان دەنگ
بەکابینەکەی ئەدا، یا نادا. تا لەئەنجاما کابینەیەک کۆدەنگیی
لەسەرئەبێ.
ئێستا هەرێم لەبەردەم سێڕییانێکایە: چاکسازییەکی تەواو وەک لەئەڵقەی
پێشودا ئاماژەمانبۆکرد، یا هەڵبژاردنێکی پێشوەختە بەسیستمی بازنەیی، یا
هەڵکەوتنی دیکتاتۆرێکی نیشتمانی بۆلەناوبردنی هەمو ناپاکێکو
دیموکراتێکی گەندەڵ کە ئەمە بۆئەم قۆناغەمان گونجاوترینە.
بێگومان ئەم دەسەڵاتەی ئێستەی هەرێم، بەسیستمی بازنەیی رازینابێ چونکە
لەبەرژەوەندیی پارتەکاننیە. لەئەگەرێکی وادا، رێکخستنی لیستێ
بۆهەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتو لەلایەن جەماوەری سەربەخۆوە، بەناچاری،
پێویستە وەک لەئەلقەی ٣٥دا زیاترمان لەسەرنوسیوە.
مافو ئەرکی هەمو کەسێکیشە بجوڵێو بێتەدەنگ. چونکە بەوێرانبون، یا
لەناوچونی قەوارەکەی هەرێم، کە ئێستا لەژێر مەترسیدایە، هەموان
زەرەرمەنئەبن.
__________________________
کورتە وەڵام - ٣٢ -:
www.emrro.com/kurtewelam32.htm
کورتە
وەڵام - ٢١
-:
www.emrro.com/kurtewelam31.htm
کورتە
وەڵام - ٣٠
-:
www.emrro.com/kurtewelam30.htm
کورتە
وەڵام - ٢٩
-:
www.emrro.com/kurtewelam29.htm
کورتە
وەڵام - ٢٨
-:
www.emrro.com/kurtewelam28.htm
کورتە
وەڵام - ٢٧
-:
www.emrro.com/kurtewelam27.htm
کورتە
وەڵام - ٢٦
-:
www.emrro.com/kurtewelam26.htm
کورتە
وەڵام - ٢٥
-:
www.emrro.com/kurtewelam25.htm
کورتە
وەڵام - ٢٤
-:
www.emrro.com/kurtewelam24.htm
کورتە
وەڵام - ٢٣ -:
www.emrro.com/kurtewelam23.htm
کورتە
وەڵام - ٢٢ -:
www.emrro.com/kurtewelam22.htm
کورتە
وەڵام - ٢١ -:
www.emrro.com/kurtewelam21.htm
کورتە
وەڵام - ٢٠ -:
www.emrro.com/kurtewelam20.htm
کورتە وەڵام
- (١٧ - ١٩) -:
www.emrro.com/kurtewelam17u18u19.htm
کورتە
وەڵام - ١٦ -:
www.emrro.com/kurtewelam16.htm
کورتە
وەڵام - ١٥ -:
www.emrro.com/kurtewelam15.htm
کورتە
وەڵام - ١٤ -:
www.emrro.com/kurtewelam14.htm
کورتە
وەڵام - ١٣ -:
www.emrro.com/kurtewelam13.htm
کورتە
وەڵام - ١٢ -:
www.emrro.com/kurtewelam12.htm
کورتە
وەڵام - ١١ -:
www.emrro.com/kurtewelam11.htm
کورتە
وەڵام - ١٠ -:
www.emrro.com/kurtewelam10.htm
کورتە
وەڵام - ٩ -:
www.emrro.com/kurtewelam9.htm
کورتە
وەڵام - ٨ -:
www.emrro.com/kurtewelam8.htm
کورتە
وەڵام - ٧ -:
www.emrro.com/kurtewelam7.htm
کورتە وەڵام -
٦ -:
www.emrro.com/kurtewelam6.htm
کورتە وەڵام -
٥ -:
www.emrro.com/kurtewelam5.htm
کورتە وەڵام -
٤ -:
www.emrro.com/kurtewelam4.htm
کورتە وەڵام -
٣ -:
www.emrro.com/kurtewelam3.htm
کورتە وەڵام - ٢ -:
www.emrro.com/kurtewelam2.htm
کورتە وەڵام - ١ -:
www.emrro.com/kurtewelam.htm
١٧\٧\٢٠٢٠
ماڵپه‌ڕی کامیل ژیر
|
